اهمیت قصه گویی برای کودکان: تأثیر داستان‌ها در رشد بچّه‌ها
آیا از اهمیت سرنوشت‌ساز قصه گویی برای کودکتان آگاهید؟ قصه گویی برای کودکان مهمترین ابزار شناخته شده در جهت رشد ذهنی کودکان است.
گنجشک لالا سنجاب لالا/ آمد دوباره مهتاب لالا
لالا لالایی لالا لالایی/ لالا لالایی لالا لالایی
گل زود خوابید مثل همیشه/ قورباغه ساکت خوابیده بیشه
جنگل لالا برکه لالا/ شب بر همه خوش تا صبح فردا
لالا لالایی لالا لالایی/ لالا لالایی لالا لالایی
خیلی از پدر و مادرهایی که امروز برای فرزندان خود قصه می‌خوانند ( یا نمی‌خوانند) احتمالاْ وقتی خودشان بچه بوده‌اند این لالایی را که بعد از قصه‌ی شب از رادیو پخش می‌شد شنیده‌اند. در حالی که کارشناسان و متخصصان علوم اجتماعی از اهمیت و تأثیر قصه گویی برای کودکان مطالب و مقالات بسیار زیادی ارائه کرده و می‌کنند ممکن است در ضرب آهنگ سریع زندگی امروز، بعضی پدر و مادرها نسبت به نقش مهم و تأثیر بنیادین قصه‌ها بر کودک خود بی‌تفاوت باشند یا اهمیت قصه گویی برای فرزند خود را درک نکرده باشند. شاید بعضی‌ها بگویند خوابیدن قورباغه یا خاموشی جنگل چه ربطی به رشد کودک دارد؟ اتفاقاً اگر به یاد بیاوریم که خیلی از بچه‌های امروزی حتی یک بار هم قورباغه را از نزدیک ندیده‌اند و تنها تجربه‌شان از این موجود فقط تصویر نه چندان دقیق آن در کتاب علوم درسی‌شان است اهمیت قصه گویی برای بچه‌ها بهتر درک شود. اگر بخواهیم تخصصی تر به موضوع توجه نشان دهیم خود کتاب‌های درسی هم بر مبنای روش قصه گویی برای بچه‌ها عمل می‌کنند. این موضوع در مقاله افسانه‌ها، از اسب تک شاخ تا اولین گام بر مریخ به طور کامل توضیح داده شده است. اگر شما از جمله پدر و مادرهایی هستید که به سلامت روانی، رشد ذهنی و پرورش خلاقیت کودک خود اهمیت می‌دهید تا پایان با ما همراه باشید تا مهمترین ابزار در این زمینه را بهتر بشناسید و از نقش اساسی آن در زندگی کودکتان آگاه شوید.
قصه گویی برای بچه‌ها چه فایده‌ای دارد؟
بچه‌ها از کودکی تا اوایل نوجوانی همواره دوست دارند یک داستان خوب بشنوند. این موضوع ریشه در تکامل گونه انسان به عنوان موجودی اجتماعی دارد که از چند ده هزار سال پیش اخبار، اطلاعات و چگونگی پدیده‌هایی مثل رعد و برق را در قالب داستان‌ها برای هم بازگو می‌کرده‌اند. روش سنتی قصه گویی برای بچه‌ها خواندن از روی کتاب است. اما داستان گویی بدون استفاده از کتاب جنبه دیگری پیدا می‌کند. این، دیدگاهی جدید اما یادآور روزهای قدیمی است که خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و با هم به رادیو گوش می‌کردند. بنابراین چه یک داستان را از روی کتاب بخوانید و چه آن را از حافظه خود بازگو کنید، نکاتی هست که نشان می‌دهند چگونه می‌توانید قصه گویی را به فرایندی بسیار تأثیرگذار برای کودک خود تبدیل کنید. این تأثیرات به طور دقیق چه هستند؟ واقعاً داستان گویی چگونه می‌تواند برای کودکان مؤثر باشد؟ اصلاً قصه گویی چه فایده‌هایی برای کودکان دارد؟ بیایید انواع روش‌های ممکن را که این رسانه‌ی باستانی از طریق آنها بر کودکان تأثیرات مثبت می‌گذارد بررسی کنیم.
قصه گویی برای کودکان و تقویت مهارت‌های زبانی
کودکان خردسال هنگام گوش دادن به قصه، در معرض استعاره‌های گفتاری و کلماتی که برای آنها بسیار شگفت انگیز و جذابند قرار می‌گیرند. کودکانی که کمی بزرگتر هستند می‌توانند واژگان خود را گسترش دهند و مهارت‌هایی را بیاموزند که حتی به آنها این امکان را می‌دهد که خودشان نقش شخصیت‌های قصه را بازی کنند و به جای آنها حرف بزنند. یکی از مهمترین ویژگی‌های قصه گویی برای کودک این است که کودک رویدادها و وقایعی را که در قصه می‌شنود به شکلی نمایشی و به یادماندنی در ذهن خود بازسازی می‌کند. او ساختار قصه، شخصیت‌ها، اوج، درگیری و نتیجه را می‌شنود و درک می‌کند. داستان‌های شعرگونه که دارای وزن و قافیه هستند ذهن کودک را با کارکرد جدید و متفاوتی از زبان گفتاری آشنا می‌کنند و به او این اجازه را می‌دهند که جنبه‌های دیگری از زبان را بشنود و درک کند. بدون داستانی سرگرم کننده، کودک در سنین پایین چگونه می‌تواند تا این حد با زبان گفتاری درگیر شود و جنبه‌ها و کارکردهای بی‌پایان آن را بشناسد؟
قصه گویی و حافظه
بدون کتاب یا تصاویر، کودکان مجبور می‌شوند نقاط کلیدی داستان یا اسم شخصیت‌ها را به خاطر بسپارند. این نه تنها یک تمرین عالی برای تقویت حافظه‌ی آنها است بلکه حتی اگر آنها بعداً بخواهند داستانی را از خودشان بسازند و بازگو کنند می‌تواند آنها را در مسیر خلق داستان راهنمایی کند.
مقاله فواید بازی های خیالی یا وانمودی موضوع تقویت مهارت‌های کودک را به شکلی علمی و کاربردی بررسی می‌کند.
تماشا کنید: به دست خط کودک خود اهمیت بدهید
جهان‌های تازه
قصه گویی ذهن بچه‌ها را به روی فرهنگ‌های دیگر و سبک زندگی‌های متفاوت باز می‌کند. با قصه گویی تفکر خلاق و دنیای پیچیده‌ی درونی تخیلات کودک گسترش پیدا می‌کند. در نتیجه کودک می‌تواند به درون چشمه‌ی جوشان افکار خلاقانه‌اش شیرجه بزند و افکار و تخیلات خودش را بسازد. اهمیت موضوع تخیل تا آنجاست که نابغه‌ی علم، پروفسور آلبرت انیشتن درباره آن اشارات زیادی داشته است. از جمله :«دانش تو را از آ به ب می‌برد اما تخیل تو را به همه جا.» قصه گویی همچنین راهی برای زنده کردن تاریخ گذشته و الهام بخش کند و کاو بیشتر در اتفاقات و رخدادهای تاریخی است.
مقاله چگونه کودک خلاق‌تری داشته باشیم به طور مفصل روش‌های علمی روزآمد در زمینه پرورش خلاقیت کودکان را بررسی می‌کند.
درباره چه موضوعاتی قصه بگوییم؟
اگر می‌خواهید برای کودکتان قصه بگویید، یا داستانی از خودتان بیاورید یا داستان قدیمی‌ای را که خودتان با آن بزرگ شده‌اید برایش بازگو نمایید. ممکن است فرزند شما دلش بخواهد داستانی از کودکی خودش یا حتی از به دنیا آمدنش بشنود. درباره گذشته‌ی خانواده‌ی خود تحقیق کنید. پیدا کردن یکی از نیاکانتان که زندگی جالبی داشته یا یک اتفاق غیر معمول را در زندگی‌اش تجربه کرده است هم می‌تواند برای فرزندتان جذاب باشد و هم آموزنده. بچه‌ها از این طریق چیزهای زیادی در مورد خودشان کشف خواهند کرد. اگر برای گروهی از بچه‌ها قصه می‌گویید که همه آنها فرزندان شما نیستند، داستان‌هایی درباره‌ی زندگی گذشتگان، فرهنگ‌های دیگر یا حیوانات موضوعات جذابی هستند. بیان یک دیدگاه منحصر به فرد در دل یک داستان باعث می شود تا بچه‌ها به این فکر کنند که زندگی برای دیگران چگونه است. این شناخت می‌تواند پیش زمینه‌ی خوبی برای ایجاد و پرورش احساس همدلی در کودکان باشد. قصه گویی ابزار ارتباط است. ارتباط کودکان با تاریخ، با خانواده و با یکدیگر.
از کجا شروع کنیم؟
قصه گویی قدیمی‌ترین شیوه‌ی ارتباط اجتماعی است. برای هزاران سال، مردم داستان‌ها، سنت‌ها، افسانه‌ها و رویدادهای تاریخی را از طریق روایت منتقل کرده‌اند. داستان سراییِ واقعی از کتاب استفاده نمی‌کند. از قدیم، هدف داستان سرایی به طور خیلی ساده، انتقال ایده‌ها و افکار از طریق کلمات و گفتار شفاهی بوده است. افراد بسیاری به کند و کاو در هنر داستان گویی علاقه‌مند هستند اما مطمئن نیستند که باید از کجا شروع کنند. اگر شما هم جزو این افراد هستید آخرین بخش این مقاله را با حوصله و جدیت بیشتری بخوانید.
- درباره داستان‌هایی که عاشقشان هستید یا داستان‌هایی که در گذشته شنیده‌اید تحقیق کنید، مثل داستان‌ها و افسانه‌های بومی و محلی. بسیاری از این قبیل داستان‌ها قبل از اینکه چاپ شوند بارها و بارها بازگو شده و سینه به سینه نقل شده‌اند و مردم هنوز عاشقشان هستند و از آنها لذت می‌برند. چرا؟ کشف کنید چه چیزی این داستان‌ها را در میان نسل‌های مختلف به هم پیوند می‌دهد. چه عواملی باعث جذابیت آنها می‌شود؟ چرا کودکان هنوز از این داستان‌های قدیمی لذت می‌برند؟ همانطور که به دنبال پاسخ این موارد هستید می‌توانید این عناصر جهانی را در تار و پود قصه‌ی خود ببافید.
- داستان‌های خانوادگی را جدی بگیرید. با آشنایان خود صحبت کنید و اگر امکانش را دارید یک شجره نامه تهیه نمایید. تقریباً همه، دست کم یک شخصیت یا داستان جالب در گذشته خانواده‌ی خود دارند. همچنان که این شخصیت‌های جذاب را پیدا می‌کنید می‌توانید درباره‌ی آنها داستان بسازید یا داستان واقعی آنها را تعریف کنید. ممکن است داستان‌های خانوادگی‌ای داشته باشید که مربوط به گذشته‌های خیلی دور باشند و آنها را از قلم انداخته باشید. آیا مادربزرگ شما عادت داشت در مورد اتفاقات به خصوصی اظهار نظر کند؟ یا شاید پدر و عموی شما همیشه دوست داشتند در مورد خرابکاری خنده‌داری که در کودکی به بار آورده بودند حرف بزنند؟ همیشه هشیار و گوش به زنگ مورادی مثل اینها باشید.
- از گذشته‌ی خود الهام بگیرید. می‌توانید یک شخصیت خلق کنید و از حوادث زندگی و بینش گذشته‌ی خودتان برای ایجاد ماجراهایی برای آن شخصیت استفاده کنید. حتی می‌توانید داستان را از دید اول شخص تعریف کنید: «وقتی بچه بودم با گاری شیشه‌های شیر را به محله‌ها‌ی خیلی دور می‌بردم. یک روز گرم تابستان در حال هل دادن گاری بودم که… » به درس‌هایی که آموخته‌اید یا چیزهای جالب و خنده‌داری که در طول این سال‌ها برای شما اتفاق افتاده‌اند فکر کنید. این اتفاقات را به داستان‌های جذاب تبدیل کنید.
- در برنامه‌ها و رویدادهای قصه گویی برای کودکان شرکت کنید. این مورد مهمترین کاری است که می‌توانید برای شروع قصه گویی انجام دهید. در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های محلی یا برنامه‌هایی که در تئاتر، کتابخانه یا کتاب فروشی محل شما برگزار شود، افرادی را پیدا کنید که قصه‌گوهای ماهری هستند. از رویدادهای داستان نویسی در اطراف خود مطلع شوید و برای حضور در آنها برنامه ریزی کنید. در صورت امکان نویسنده‌ها را بشناسید و با آنها ارتباط برقرار کنید. می‌توانید از آنها چیزهای زیادی یاد بگیرید. نکاتی که باعث زیبایی و جذابیت بیشتر داستان شخصی شما شوند.
شاید خودتان هم از تنوع سلیقه‌ی خودتان در بیان قصه‌هایتان تعجب کنید. هیچ روش قطعی و مسلمی برای بیان داستان وجود ندارد. تنها نقطه‌اشتراک در داستان گویی توانایی علاقه‌مند کردن دیگران و جذب آنها به دنیای خودتان است. نحوه انجام این کار، شخصیت و تجربیات منحصر به فرد شما را نشان می‌دهد. با پرورش این مهارت قدیمی نوع بشر، به قهرمان قصه گویی برای کودکان دلبندتان تبدیل شوید و او را طوری آموزش دهید که او هم در آینده قصه‌های جذابی داشته باشد تا برای فرزندانش تعریف کند.
