علل خودزنی کودکان و راه های مقابله با آن را بیاموزید

چرا فرزند چندماهه‌ی من، مرا کتک می‌زند؟ چرا کودک با دست به سر خود می‌زند؟ کودک دو ساله‌ام سرش را محکم به دیوار می‌کوبد، چه کار کنم؟ آیا خودزنی در نوزادان عادی است؟ این سوالات متداول، نشان‌دهنده‌ی نگرانی‌های والدین در مورد خودزنی کودکان است که شرایط بغرنجی را برای آن‌ها به وجود آورده‌است. خشونت از عوامل اصلی این رفتار در کودکان محسوب می‌شود. چنانچه این اختلال در کودک درمان نشود، باید منتظر پرخاشگری‌های بیشتری از جانب فرزند خود نیز باشید. به دلیل اهمیت این موضوع، بر آن شدیم تا مقاله‌ای با مضمون خودزنی کودکان فراهم کرده و در آن راهکارهای درمان این اختلال رفتاری را ارائه دهیم. چنانچه خودزنی فرزندتان به یک دغدغه‌ی فکری برای شما تبدیل شده‌است، با ما همراه باشید.

منظور از خودزنی کودک چیست؟

آیا به داستان‌های کودکان در دوره‌ی پیش دبستانی و دبستان گوش کرده‌اید؟ برای مثال، یک دختربچه در حین بازی، گوش دوست خود را گاز گرفته‌است. احتمالا در اماکن عمومی نیز شاهد زد و خورد کودکان پرخاشگر با والدینشان بوده‌اید. اما پیش از هر چیز لازم است بدانید که این رفتار در کودکان بسیار عادی بوده و روند مهمی از رشد آن‌ها به شمار می‌رود. کودکان انسان‌های کاملی هستند با مهارت‌ها ناقص. اکنون تصور کنید که دنیایی از احساسات در جسمی کوچک و ضعیف کودکان نهفته است. خشونت، عصبانیت، کتک زدن و... همگی روش‌هایی برای کودکان هستند تا به این وسیله احساسات منفی خود را به ما منتقل کنند. برای مثال، اگر کودک گرسنه باشد، احساس عصبانیت خود را با پرتاب کردن لوازم التحریر نشان می‌دهد. اما قضیه از آن‌جایی نگران کننده می‌شود که کودک تصمیم می‌گیرد، عصبانیت خود را با خودزنی به دیگران نشان دهد. در این حالت کودک به یک مبارز علیه خود تبدیل شده و تصمیم می‌گیرد خواسته‌هایش را با زدن خود و دیگری طلب کند. در این صورت خودزنی کودکان وارد مرحله‌ی جدیدی شده و نیاز به درمان و مشاور تخصصی پزشک احتیاج خواهد داشت.

چرا کودک خردسال من به خودزنی دچار شده‌است؟

به صورت کلی دلایل متفاوتی برای شروع خودزنی کودکان وجود دارد. از مهم‌ترین دلایلی که کودک در سنین خردسالی به خودزنی دچار می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. آیا کودک شما در مورد مشکلات خود با دیگران صحبت می‌کند؟

کودک احساسات عظیم و شدیدی مانند عصبانیت، ترس، سردرگمی و... را در خود احساس می‌کند، اما زبان او در بیان این احساسات ناتوان است. بنابراین کودک مجبور است، راه‌حل دیگری برای تخلیه احساسات منفی خود پیدا کند. راحت‌ترین عکس‌العمل در این شرایط نیز کوبیدن سر به دیوار، ضربه زدن به سر خود و... خواهد بود. در واقع کودکان نیز از کمبود مهارت‌های ارتباطی خود با خبر هستند و خود را مقصر اصلی ماجرا می‌دانند. به همین دلیل احساس ناامیدی کرده و به خود آسیب وارد می‌کنند.

2. آیا کودک شما همواره خسته یا مضطرب است؟

بسیاری از کودکان در لحظاتی که خسته یا مضطرب هستند، حرکات فیزیکی تکراری و مختص به خود را انجام می‌دهند تا به این طریق مقداری تخلیه شده و احساس آرامش پیدا کنند. به عبارت دیگر اشتیاق به انجام حرکات فیزیکی و تجربه‌ی حواس پنجگانه یکی از دلایل مهم خودزنی کودکان تلقی می‌شود.

3. آیا به کودک خود توجه می‌کنید؟

متخصصان کودکان خردسال را به عنوان خودشیفته‌های کوچکی در نظر می‌گیرند که تمایل شدیدی به جلب توجه دیگران دارند. کودکان هرکاری می‌کنند تا والدین و دیگران به ‌آن‌ها توجه کنند. خودزنی کودکان نیز رابطه‌ی مستقیمی با احساس خودشیفتگی آن‌ها دارد. چنانچه والدین در مقابل اولین تجربه خودزنی کودکان خود، عکس‌العمل بیش از حدی نشان دهند، کودک برای دریافت مجدد این توجه به پرخاشگری و خودزنی روی می‌آورد.

با خودزنی کودکان چگونه برخورد کنیم؟

مطمئنا رفتار پرخاشگرانه کودک نسبت به دیگران موجب پریشانی والدین او نیز می‌شود. اما در مورد خودزنی کودکان قضیه جدی‌تر خواهد بود، زیرا سلامتی کودک به دست خود او تهدید می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود، پیش از شروع راه‌حل‌های بلندمدت، ابتدا اقدامات زیر را انجام داده و از سلامت کودک در مقابل خطرات احتمالی جلوگیری کنید:

• اگر کودک شما سر خود را به سطوح مختلف می‌کوبد، لبه‌ها و گوشه‌های تیز خانه را بپوشانید.
• در لحظات خودزنی کودکان، بازوهای خود را محکم به دور آن‌ها حلقه کرده و تا زمانی که از رفتار پرخاشگرانه‌ی خود دست نکشیده، حلقه را رها نکنید.
• در لحظات پس از خودزنی با فرزند خود صحبت کرده و دلیل رفتار او را جویا شوید.

در مراحل بعدی نیز می‌توانید اقدامات بلندمدت را انجام داده و آرامش را به فرزند خود باز گردانید. مراحل درمان خودزنی کودکان به شرح زیر است:

1. نیازهای فیزیکی فرزند خود را برطرف کنید.

اکثر کودکان به دلیل دردهای جسمانی همچون گرسنگی، بیماری، درد دندان و... دست به خودزنی می‌زنند. در این حالت بهترین کار آن است که ابتدا نیازهای فیزیکی کودک را برطرف کرده و خودزنی کودکان را متوقف کنید. پس از آنکه کودک به آرامش کامل رسید، برای او توضیح دهید که در دفعات بعدی چگونه نیازهای خود را به شما اعلام کند. همچنین به علائم و دلایل خودزنی کودک خود توجه کرده و پیش از آغاز آن‌ها، نیاز کودک را برطرف کنید. برای مثال، اگر کودک شما برای خرید اسباب بازی جدید و گران قیمت در اماکن عمومی خودزنی می‌کند، اسباب بازی محبوب او را به همراه داشته و آن را در اختیار فرزندتان قرار دهید.

2. روش صحیح ابراز خشم، عصبانیت و ناامیدی را به فرزند خود آموزش دهید.

به کارگیری تکنیک‌های آگاهی ذهن‌ به درمان خودزنی کودکان و نوجوانان کمک شایانی خواهد کرد. شما می‌توانید با توجه به سلایق کودک خود، تکنیک مشخصی را انتخاب کرده و با استفاده از آن، لحظات ناامیدکننده را از او دور کنید. برای مثال، می‌توانید برای کودک خود توضیح دهید که در صورت عصبانیت می‌تواند به یک عروسک پولیشی ضربه بزند. یا چنانچه خسته است، می‌تواند دست از بازی کشیده و در آغوش شما آرام بگیرد.

3. احساسات کودک خود را تصدیق کنید.

همه‌ی ما در لحظات حساس زندگی خود تنها به یک دوست شنونده نیاز داریم. کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. مربیان و پرستاران کودک، این نکته را به درستی دریافته‌اند. آن‌ها در زمان‌های حساس به کودک خاطر نشان می‌کنند که در حال گذراندن لحظات بسیار سختی است. شاید باورش برای شما سخت باشد، اما رفتار پرخاشگرانه‌ی کودکان با شنیدن این کلمات به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد. بنابراین دفعه بعد که با خودزنی کودکان مواجه شدید، تمام توجه خود را به آن‌ها معطوف کرده و با لحن محکمی به آن‌ها بگویید: «می‌دانم! خیلی شرایط سخت و ناراحت‌کننده‌ای است؛ مگر نه؟» کودک پس از شنیدن این جملات آرامش یافته و آماده‌ی صحبت کردن با شما خواهد بود. زمانی که احساسات منفی کودک به صورت کامل تخلیه شد، می‌توانید واکنش‌های منطقی و سالم‌تر را برای او توضیح داده و از او بخواهید دفعات بعد نیز از آن‌ها استفاده کند.

4. برای احساسات بزرگ کودک نامگذاری کنید.

ذهن انسان ترجیح می‌دهد، احساسات خود را به دو دسته‌ی خوب و بد تقسیم کند. اما تقسیم احساسات به دو دسته‌ی مختلف برای کودکان خردسال کار چندان آسانی نخواهد بود. در این شرایط انتخاب یک واژه و نام اختصاصی برای هر احساس بسیار موثر خواهد بود. به این ترتیب کودکان می‌توانند احساسات پیچیده‌ی خود را نیز شناسایی کرده و آن‌ها را به صورت کلامی ابراز کنند. فراموش نکنید که بخش اعظمی از خودزنی کودکان به دلیل کمبود مهارت‌های کلامی در آن‌ها پدید می‌آید.

5. برای کودک وسایل و اسباب بازی‌های مناسب و آرامش بخش تهیه کنید.

متخصصان انواع بازی‌های سرگرم‌کننده و آموزشی را به عنوان مهم‌ترین فعالیت زندگی کودکان در دوره‌ی خردسالی معرفی می‌کنند. بدون شک استفاده از انواع اسباب بازی می‌تواند برای درمان خودزنی کودکان نیز موثر باشد. در ادامه محبوب‌ترین اسباب بازی‌هایی که به کنترل خشم در کودک کمک می‌کنند را معرفی خواهیم کرد.

a) انواع وسایل نقاشی و رنگ‌آمیزی

آیا تاکنون در لحظات عصبانیت به یک قلم و کاغذ دسترسی داشته‌اید؟ احتمالا شما نیز برای تخلیه خشم خود، تجربه خط خطی کردن روی کاغذ را داشته‌اید. کودکان نیز می‌توانند با استفاده از وسایل رنگ‌آمیزی متنوعی همچون مداد رنگی، پاستل، کرایون نقاشی، آبرنگ ساده و... خشم خود را کنترل کرده و از ابتلا به اختلال خودزنی کودکان در امان بماند. شما می‌توانید از «مداد رنگی 36 رنگ آریا مدل استوانه‌ای» استفاده کرده و از کودک خود بخواهید تا خشم خود را بر روی صفحه‌ی کاغذ نقاشی کند. توجه داشته باشید که فشار دست کودکان در لحظات عصبانیت چندین برابر می‌شود. مداد رنگی‌های آریا با مقطع شش ضلعی خود از سلامت دست کودکان در لحظات پرتنش محافظت کرده و از بروز دردهای فیزیکی در آن‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین مداد رنگی‌های آریا از مغز مدادهای مرغوب و مستحکمی تشکیل شده‌است که به سادگی نمی‌شکند. به این ترتیب لازم نیست کودکان عصبانی مداد خود را به صورت مداوم بتراشد. در نتیجه او می‌تواند سریع‌تر به آرامش برسد.

b) انواع خمیر بازی

به نظر شما چرا افراد در هنگام عصبانیت علاقه‌ی خاصی به شکستن اجسام مختلف دارند؟ آیا برای شما نیز اتفاق افتاده است که در لحظات پرتنش، یادگاری عزیزان خود را شکسته و نابود کرده باشید؟ اکثر انسان‌ها تمایل دارند، عصبانیت خود را به وسیله‌ی انجام یک حرکت فیزیکی شدید تخلیه کنند. بسیاری از این افراد توانایی کنترل خشم خود را نیز دارند، اما برخی دیگر به محیط و اطرفیان خود صدمات فیزیکی فراوانی وارد می‌کنند.  انواع خمیر بازی می‌تواند نحوه‌ی کنترل خشم را به کودکان آموزش داده و عصبانیت آن‌ها را تخلیه کند. به این ترتیب شما می‌توانید با استفاده از خمیر بازی، یکی از مهم‌ترین دلایل خودزنی کودکان را از میان برداشته و به روند درمان فرزند خود کمک کنید. «خمیر بازی 10 رنگ آریا مدل سطلی» یک محصول ایده‌آل برای درمان خشونت کودکان بوده و مهارت‌های گوناگون آن‌ها را نیز تقویت می‌کند. برای تهیه این خمیر بازی از مواد اولیه بهداشتی و غیر سمی استفاده شده‌است. بنابراین نگرانی والدین در مورد بلعیدن و مسومیت غذایی نیز به حداقل می‌رسد. از وسایل جانبی این محصول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خمیر بازی 10 رنگ
• یک عدد غلتک
• یک عدد قالب
• یک عدد چاقوی پلاستیکی
• یک عدد سفره نایلونی

c)    انواع بازی فکری ساختنی

آیا از کودک خود انتظار دارید، همواره یک شی کاربردی و پرمفهوم خلق کند؟ اگر فرزند شما عصبانی بود، این شرایط چه فرقی می‌کند؟ آیا به نظر شما، کودک عصبانی می‌تواند با استفاده از لگو اسباب بازی یک سازه‌ی کامل و بی‌نقص خلق کند؟ اگر از انواع اسباب بازی ساختنی به منظور کاهش خشم و عصبانیت کودک استفاده می‌کنید، بهتر است دست کودک را باز گذاشته و به او فرصت دهید، بدون نگرانی و سرزنش یک سازه‌ی خیالی را خلق کند. انواع لگو، پازل، ربات و کاردستی یک تمرین ذهنی مناسب برای کودکان پرخاشگر محسوب شده و اضطراب و استرس آن‌ها را به صورت کامل از بین می‌برند. «پازل‌های فومی پیرامون» گزینه‌ی مناسبی برای درمان خودزنی کودکان است، زیرا بافت نرم این محصول اضطراب کودکان را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد. شما می‌توانید با توجه به سلیقه‌ی کودک خود، بهترین موضوع پازل را برای او انتخاب کرده و مهارت‌های ارتباطی او را نیز تقویت کنید. از محبوب‌ترین موضوعات پازل پیرامون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پازل فومی زنبور و دوستان پیرامون
• پازل فومی دزد درایایی پیرامون
• پازل فومی خانه آبنباتی پیرامون
• پازل فومی شهربازی پیرامون

شما چگونه خشم کودک خود را تخلیه می‌کنید؟

در این مطلب دلایل و راهکارهای درمانی خودزنی کودکان را شرح دادیم. شما می‌توانید با ارسال تجربیات خود، دیگر دوستان آریالندی را برای تربیت فرزندی شاد و سالم یاری رسانید. برای ما از دلایل رفتار پرخاشگرانه‌ی فرزند خود بنویسید. شما با استفاده از چه راهکارهایی خشم فرزند خود را تخلیه می‌کنید؟ به نظر شما چگونه می‌توان مهارت‌های ارتباطی کودک را تقویت کرده و از احساسات واقعی آن‌ها مطلع شد؟ پیشاپیش از همکاری شما سپاسگزاریم!

بیشتر بخوانید:

زبان بدن کودکان را بشناسید | تفسیر روانشناسی زبان بدن کودک