چگونه مرگ پدر و مادر را به کودک توضیح دهیم؟

همان‌طور که می‌دانید، ازدست‌دادن شخصی که دوستش داریم، از کودکی تا بزرگ‌سالی غمی بی‌انتها را برای ما به همراه دارد. کودکان اما، به دلیل کامل نشدن درک و فهمشان از جهان، مرگ و زندگی پس از مرگ و همچنین شکننده بودن و احساس ضعف، بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند. در این هنگام، واضح است که خانواده و بازماندگان باید برای رفع این مشکل به کودک کمک کنند. آنچه باید به آن توجه کرد این است که در این مورد، افراط‌ و تفریط می‌تواند مشکلات جدی را برای کودک به باربیاورد. ابتدا باید در جهت توضیح مرگ به کودک، آن‌هم با زبانی ساده تلاش کرد و سپس با رفتار درست، او را حمایت کرد. در ادامه به جزئیات بیشتری می‌پردازیم.

آیا حتماً درباره مرگ باید به کودک بگوییم؟

سؤالی که در ابتدا ممکن است برای بزرگ‌ترها پیش بیاید، این است که آیا اصلاً لازم است که این مسئله برای او توضیح داده شود یا خیر. توضیح مرگ به کودک، قطعاً از مواردی است که باید صورت گیرد؛ زیرا کودک حق دارد بداند شخص متوفی دیگر کنار او نیست و بازگشتی ندارد. در این میان اما باید نسبت به نوع بیان این مسئله به کودک بسیار محتاط بود. توجه کنید که در این باره هرگز به کودک دروغ نگویید. کودکان رفته‌رفته بزرگ شده و به واقعیت پی می‌برند؛ اما دروغ از سوی بزرگ‌ترها تأثیرات بدی بر روی آنها دارد. مثلاً نباید بگویید که پدرت به سفر رفته، زیرا او در این حالت همواره منتظر بازگشت او می‌ماند. همواره زمانی که می‌خواهید برای او از مرگ بگویید، حتماً در سطح درک و فهم او سخن بگویید. سعی کنید در بیان این مسئله از تعاریف ساده پزشکی و آموزه‌های دینی درباره مرگ کمک بگیرید.

آموزش مفهوم مرگ به کودک

همان‌طور که بالاتر نیز به این مسئله اشاره شد، می‌توانید از مفاهیم پزشکی و دینی، برای توضیح مرگ به کودک استفاده کنید. یکی از روش‌هایی که می‌توانید برای توضیح مرگ به کودکان به کار بگیرید، استفاده از داستان‌های کودکانه است. بسیار باید به این نکته توجه شود که کودکان فیلسوف نیستند. در بیان مسئله‌ی مرگ برای آنها، از جمله‌های کلیشه‌ای «او رفته است»، «او ما را تنها گذاشته» و ازاین‌قبیل جملات، استفاده نکنید. مفهوم مرگ برای بزرگسالان نیز به‌اندازه کافی جنبه‌های مبهم دارد. این موضوع را برای کودکان مبهم‌تر نکنیم. بهتر است از خود کلمه مرگ و مردن استفاده کنید و سعی کنید این مفهوم را به شکلی ساده و درست برای او توضیح دهید. اگر حس کردید که اطلاعات شما کافی نیست حتماً پیش‌ از این کار کمی مطالعه کنید تا بتوانید به سؤالات احتمالی او پاسخ دهید. مهم است که برای کودک توضیح داده شود انسان پس از مرگ به تنفس و احتیاجات دیگر وابسته نیست. بسیاری از کودکان گمان می‌کنند که بدن متوفی در زیر خاک در شرایط سختی قرار دارد.

چه کسی باید مرگ عزیزان را برای کودک توضیح دهد؟

برخی والدین، در دادن این‌گونه اخبار به فرزندشان دچار مشکل هستند. در بسیاری از موارد نیز، پدر یا مادر خود آن‌چنان در سوگ هستند که ممکن است متوجه اهمیت این موضوع نباشند. در این حال هیچ مشکلی وجود ندارد. شخصی دیگری می‌تواند وظیفه توضیح مرگ به کودک را به عهده بگیرد. این شخص باید ویژگی‌هایی داشته باشد. اولین ویژگی این است که کودک باید آن شخص را دوست داشته باشد و به او و سخنانش اعتماد کامل داشته باشد. مورد بعدی این است که آن شخص بتواند از پس این کار بربیاید و مسئله را برای کودک پیچیده‌تر نکند. در مواردی که کودک شاهد مرگ یکی از عزیزانش بوده، حتی می‌توان از پزشک و کادر درمان نیز برای این کار کمک گرفت.

بیشتر بخوانیم: چگونه به بچه‌های طلاق، زندگی با شرایط جدید را توضیح دهیم؟

آیا باید کودک را هنگام دفن و یا بعد از آن به مزار متوفی برد؟

یکی از مسائلی که خانواده‌های داغ‌دار همیشه با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بردن یا نبردن کودکان به مراسم تدفین است. برای پاسخ به این سؤال، باید جوانب مختلفی را درنظر گرفت. یکی از این موارد سن کودک است. مورد دیگر سطح درک و فهم کودک بوده و مورد دیگر نزدیکی و سطح ارتباط کودک با متوفی است. در این حالت توصیه می‌شود که کودکان زیر ۹ سال، بهتر است به مراسم تدفین برده نشوند. دیدن مراسم خاک‌سپاری و همچنین عدم توجه به کودک در این زمان می‌تواند آثار مخربی بر روحیه کودک ایجاد کند. در این میان اما توصیه می‌شود برای مراسم ختم، با رعایت اصول، کودک به مسجد برده شود. این عمل باعث می‌شود که کودک با گریه کردن خود را تخلیه کند و پس از سوگ به شرایط عادی بازگردد. از طرفی کودک هم هم‌دردی را می‌آموزد و هم سریع‌تر به تسکین می‌رسد. در این مورد باید توجه شود که کسی نباید کودک را برای هم‌دردی در آغوش بگیرد و با گریه ابراز احساسات کند و یا کارهایی ازاین‌قبیل انجام دهد.

اضطراب مرگ در کودکان را کاهش دهید

معمولاً زمانی که کودکی پدر یا مادر خود را از دست می‌دهد، به این فکر می‌کند که ممکن است دیگری را نیز از دست بدهد. در این حالت اضطراب بر کودک غلبه می‌کند و مدام از خود می‌پرسد که پس از فوت والد دیگر چه اتفاقی برای او خواهد افتاد. کودک با خود فکر می‌کند که پس از این اتفاق، از پس زندگی خود برنمی‌آید و این مشکل به‌صورت حس ناامنی و اضطرابی حل نشده برای او باقی خواهد ماند. در این حال وظیفه بزرگ‌ترها و اطرافیان، توضیح مرگ به کودکان بوده و اینکه باید طوری رفتار کنند که کودک احساس ناامنی نکرده و سریع‌تر به شرایط عادی زندگی بازگردد. در این حالت بهترین کار این است که با کودک به‌راحتی سخن بگویید و ارتباط خوبی با او برقرار کنید تا به حس آرامش برسد و او نیز با شما حرف بزند. این وضعیت برای کودکان طلاق نیز به‌صورت مشابه وجود دارد. کودکان حس می‌کنند ممکن است زمانی آنها نیز از سوی والدین رها شوند.

روان‌شناسی کودکی که عزیز ازدست‌داده

زمانی که عزیزی از دست می‌رود، معمولاً به‌وجودآمدن دو حالت محتمل است. در برخی موارد آن‌قدر خانواده و اطرافیان درگیر مراسم سوگواری هستند که یادشان می‌رود به وضعیت کودک رسیدگی کنند و در برخی موارد، با توجه بیش از حد خود، به کودک آسیب می‌رسانند. این مشکل حتی ممکن است درباره توضیح مرگ به کودک نیز پیش بیاید. زمانی که یکی از پدر یا مادر کودک فوت می‌کند، ممکن است دیگر والد به دلیل عمیق بودن سوگ، به‌اندازه کافی به کودک توجه نکند و نتواند او را از لحاظ روانی تأمین کند. در این حالت کودک خود را تنها می‌بیند و احساس ناامنی و اضطراب در او تقویت می‌شود. پیامدهای این وضعیت در صورت ادامه‌دار بودن، جبران‌ناپذیر خواهد بود. در برخی موارد دیگر اما، کودکانی قرار هستند که پس از مرگ یکی از والدین، بسیار بیشتر از قبل مورد حمایت قرار می‌گیرند. درواقع والد بازمانده سعی می‌کند با توجه بیش از حد به کودک، جای خالی در زندگی کودک را پوشش دهد. در این حالت نیز پیامدهای منفی حاصل اصلاً کم نیست. این رفتار می‌تواند از کودک، شخصی لوس و غیراجتماعی بسازد. این افراد در زندگی شخصی خود بسیار دچار مشکل شده و آسیب‌پذیری اجتماعی بالایی دارند. روان‌شناسان بر این باورند که این دست کودکان در برابر خلاف و بزه مقاومت کمتری از خود نشان می‌دهند. شاید بتوان گفت در بهترین حالت، کودکی خود رأی و پرخاشگر تحویل جامعه داده می‌شود.

هنگام بیان مشکلات به کودک بزرگ‌نمایی نکنید

یکی دیگر از مواردی که خانواده‌ها باید به آن توجه کنند این است که نباید یک دسته از مشکلاتی که کودک هیچ توانی برای رفع آنها ندارد را مطرح کرد. برخی از خانواده‌ها گمان می‌کنند که با این کار او را کنترل کرده و یا مسئولیت‌پذیر بار می‌آورند؛ درصورتی‌که این کار به کودک آسیب می‌زند. این ناراحتی و غمی که در کودک شکل می‌گیرد، او را سخت آزار می‌دهد و همچنین ممکن است از خواسته‌های اصلی خود چشم بپوشد تا از مشکلات کم کرده باشد. در این موارد کودک ممکن است دست به کارهای اشتباهی بزند. از این‌رو سعی کنید از درد دل کردن و توضیح وضعیت اسف‌بار برای کودک خودداری کنید.

بیشتر بخوانید: چرا آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان را باید جدی بگیریم؟

سؤالاتی که کودکان و خردسالان درباره مرگ دارند

کودکان و به‌خصوص خردسالان، هنگامی که مرگ نزدیکانشان را می‌بینند سؤالاتی بنیادین برایشان شکل می‌گیرد و ممکن است این سؤالات را مطرح کنند. پدر یا مادر و یا اطرافیان باید پس از توضیح مرگ به کودک، پاسخ مناسبی به سؤالات کودک بدهند و او را از سردرگمی نجات دهند. حتماً توجه کنید که در این میان تحت هیچ عنوانی به کودک دروغ نگویید. برخی از این سؤالات و پاسخ مناسب برای آنها را در ادامه می‌بینیم.

تو کی می‌میری یا تو هم می‌میری؟

در این حالت که کودک چنین پرسش بی‌رحمانه‌ای را مطرح می‌کند، ابتدا مطمئناً تعجب می‌کنید. اما در واقع این سؤال برای او مطرح است و پاسخی مناسب نیاز دارد. در این حالت باید پس از توضیح مرگ به کودک، در این باره توضیح دهید که افراد معمولاً زمانی که خیلی پیر باشند، وقت مرگ آنان می‌رسد. به‌علاوه به او اطمینان بدهید که می‌خواهید کنار او بمانید.

آیا مرگ پدر و مادرم تقصیر من بود؟

کودکان معمولاً این حالت را دارند که خود و افکارشان را محور جهان و اتفاقاتش می‌دانند. به همین دلیل ممکن است این سؤال را مطرح کنند و خود را مقصر احتمالی بدانند. مثلاً اگر کودک یک‌بار به پدرش گفته باشد که دیگر تو را دوست ندارم؛ حتی اگر مدتی بعد پدرش فوت کند، ممکن است خود را مقصر بداند. در این حال چه کودک این را به زبان آورد و چه شما این مشکل را حدس زدید؛ بهتر است با او در این باره صحبت کرده و با توضیح مرگ به کودک و عنوان کردن علت آن، این مشکل را حل کنید.

بیشتر بخوانیم: زمان حوادث طبیعی مانند زلزله و سیل چگونه با کودکان رفتار کنیم؟

مامان چرا گریه می‌کنه؟

شاید به نظر شما این سؤال خیلی ابتدایی؛ اما برای کودکی که احساسات و درک کاملی ندارد، بسیار نامفهوم باشد. در این حالت حتماً باید به‌صورت آرام و به‌ دور از بی‌حوصلگی، برای کودک توضیح دهید که بابا مرده و دیگر بازنمی‌گردد، به همین دلیل ما دلمان برایش تنگ شده.

وقتی مردیم چی میشه؟

در زمانی که با این سؤال مواجه شدید بهتر است از آثار زیستی مرگ بگویید. توضیح مرگ به کودک می‌تواند شامل علائمی مثل نفس نکشیدن، نخوردن غذا، حرکت نکردن و … باشد. پس از این اگر کودکتان از درک نسبی برخوردار است؛ به او بفهمانید که مرگ به معنی پایان انسان نیست و روح او در دنیایی دیگر بوده و زندگی می‌کند.

رفتار با کودکی که عزیز از دست داده است

توجه داشته باشید کودکی که عزیزی را از دست داده است، اگرچه به روی خود نیاورد، بسیار شکننده است.

در آغوش گرفتن کودک در آرامش

از گریه کردن در هنگام در آغوش گرفتن کودک خودداری کنید و در آرامش این کار را انجام دهید. می‌توانید با او نقاشی بکشید. کودکان در هنگام نقاشی کردن احساسات خود را بروز می‌دهند و تخلیه روانی می‌شوند.

دیدن آلبوم‌های قدیمی

آلبوم‌ها و عکس‌های قدیمی را بیاورید و با کودک آنها را تماشا کنید. یادتان باشد که هرگز به کودک نگویید که متوفی را فراموش کند. دیدن عکس‌ها و مرور خاطرات، حس هم‌دردی را به کودک نشان می‌دهد. این کار باعث بروز احساسات کودک می‌شود.

بیشتر بخوانیم: علل و نشانه‌های استرس و اضطراب در کودکان و راه‌های درمان آن

استفاده از «جملات کلیشه‌ای و بدون تفکر» ممنوع!

برخی جملات هستند که بسیار غلط بوده و تأثیرات بدی روی کودک خواهند داشت. مثلاً برخی به کودک می‌گویند که «خدا آدم‌های خوب را پیش خودش می‌برد.» این جمله ممکن است کودک را پریشان کند. در این حالت کودک فکر می‌کند که قرار است تمام انسان‌های خوب زندگی‌اش را از دست بدهد. بهتر است با توضیح مرگ به کودک و آرامش دادن به او، مشکلات را کم کنید.

کلام پایانی

در این مطلب درباره چگونگی توضیح مرگ به کودک و رفتار صحیح با کودک داغ‌دیده صحبت کردیم. همواره باید توجه داشته باشیم که کودکان بسیار شکننده و آسیب‌پذیر هستند. درک این دست از مشکلات و کنار آمدن با آنها برای یک کودک بسیار دشوار است. حال‌آنکه مشکلات و آسیب‌هایی نیز در کمین کودک هستند. در برخی موارد ممکن است کودک، احساسش را پنهان کند. پدر یا مادر بازمانده و خانواده باید در جهت بهبود حال کودک و جلوگیری از بروز مشکلات، با تعادلی مناسب و روشی درست با کودک رفتار کرده و او را آرام کنند.