10 نکته برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر
اولین قدم برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، سپردن کارهای شخصی و روزمره به آنها است. برای آشنایی با سایر روش‌ها، این مقاله را حتما بخوانید
در زندگی امروز یکی از موارد تربیتی که خانواده‌ها را به خود درگیر ساخته، مسئولیت‌پذیری کودکان است. با وجود این که به نظر می‌رسد در گذشته خانواده‌ها تلاشی برای مسئولیت‌پذیر شدن کودکان نمی‌کردند؛ ولی فرزندان مسئولیت‌پذیری تربیت می‌کردند. شاید بتوان دلیل اصلی آن را کم‌شدن تعداد فرزندان و بهبود شرایط زندگی دانست. امروزه پدر و مادرانی که شاید کمی در سختی بزرگ شده‌اند، قصد دارند همه چیز را برای کودک خود مهیا کنند. زیاده‌روی والدین می‌تواند به‌نوعی کودکان را لوس کرده و از مسئولیت‌پذیری دور کند. یکی از موارد مهم در تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، قاطع بودن است. سخت‌گیری‌های منطقی ممکن است دلسوزی شما برای کودکتان را تحریک کند؛ اما نتیجه تربیت اصولی بسیار شیرین است. در ادامه به روش‌های مسئولیت‌پذیر کردن کودکان می‌پردازیم.
تعریف مسئولیت‌پذیری
قدم اول برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، آن است که ابتدا باید تعریف درست و دقیقی از مسئولیت‌پذیری داشته باشیم. مسئولیت‌پذیری یعنی توان قبول و به عهده گرفتن کار یا وظیفه‌ای که به کسی واگذار شده است. البته قبول مسئولیت با وظیفه‌ای که به عهده شخصی گذاشته شده است کمی تفاوت دارد. وظیفه، کاری است که بر عهده شخص باشد و در وظیفه اجبار وجود دارد؛ هرچند که این وظیفه در مقابل حقی را برای صاحبش به وجود آورد. در مقابل، شخص برای پذیرش مسئولیت از آزادی بیشتری برخوردار است. در پذیرش مسئولیت، معمولاً روشن است شخصی که مسئولیتی را پذیرفته، باید چه انتظاری را برآورده کرده و در برابر آن چه چیزی به دست آورد. هیچ فردی را نمی‌توان به پذیرش مسئولیتی مجبور کرد. این اجبار نه فقط به شکل زور، بلکه به شکل احساس گناه یا عذاب وجدان، ترس، فشار مالی و فشار احساسی نیز نباید باشد. مسئولیتی که با زورگویی به عهده گرفته شود، با لجبازی نیز می‌تواند بی‌اثر شود.
بیشتر بخوانید: سبک‌های فرزند پروری: شما چه نوع پدر و مادری هستید؟
انواع مختلف مسئولیت‌پذیری چیست؟
مسئولیت‌پذیری را می‌توان به انواع مختلف تقسیم‌بندی کرد؛ اما در اینجا ما مسئولیت‌پذیری را به دو نوع مسئولیت‌پذیری شخصی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی تقسیم می‌کنیم. مسئولیت‌پذیری شخصی، همان مسئولیتی است که فرد از کودکی در مقابل کارهای شخصی خود، مانند نظافت شخصی، مراقبت از سلامتی و … دارد. علاوه بر این‌ها مسئولیتی که شخص در برابر خانواده خود می‌پذیرد نیز، جزئی از مسئولیت‌پذیری شخصی است. نوع دیگر مسئولیت‌پذیری، که مسئولیت اجتماعی است؛ به مسئولیت در برابر جامعه گفته می‌شود. هریک از ما در برابر جامعه مسئولیت‌های فرهنگی، اقتصادی و … داریم که باید به آن پایبند باشیم. برخی خانواده‌ها که البته تعداد آنها کم نیست، روی مسئولیت‌پذیری شخصی فرزندان خود کار می‌کنند؛ اما به مسئولیت‌پذیری اجتماعی توجهی نمی‌کنند و آن را لازم نمی‌دانند. برای تربیت کودک مسئولیت‌پذیر باید به مسئولیت‌پذیری اجتماعی نیز توجه کافی داشت.
برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان باید از چه زمانی شروع کنیم؟
مسئولیت‌پذیری یک حس است که باید درون یک کودک فعال شود. برای آموزش مسئولیت‌پذیری کودک، هر زمانی که آغاز کنید زود نیست. کودک در هر سنی که باشد، می‌تواند یک سری از کارها را انجام دهد و اتفاقاً از این مسئله نیز خوشحال می‌شود. کودکان و به‌ویژه خردسالان، زمانی که از آنها کاری بخواهید، حس مفید بودن کرده و از انجام آن کار لذت می‌برند. برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، می‌توانید از واگذاری کارهای روزمره به کودکان آغاز کنید. مثلاً کودکان ۲ ساله، دیگر می‌توانند اسباب‌بازی‌های خود را جمع کنند. آنها توانایی کمک به شما برای شستشوی لباس‌های چرک را دارند. همچنین شما می‌توانید از کودک بخواهید لباس‌های تیره و روشن را جدا کند و این خود یک راه آموزش به او است. کودکان را دست‌کم نگیرید. کودکان ۳ یا ۴ ساله می‌توانند جوراب‌های شسته شده را باهم جفت کنند یا لباس‌های تمیز را از جهت مالکیت، تفکیک کنند. می‌توانید از آنها بخواهید که میز غذای خود را تمیز کنند، لباسشان را خودشان عوض کنند و غذایی که روی زمین ریخته‌اند، خود بشویند. در این سن می‌توانید از آنها بخواهید که میز غذا را بچینند. گاهی یک دستمال به کودک دهید و از او بخواهید جایی را گردگیری کنند. این‌ها بخشی از کارهایی است که برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر می‌توانید انجام دهید.
بیشتر بخوانید: چرا آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان را باید جدی بگیریم؟
۱۰ روش مسئولیت‌پذیر ساختن کودکان
تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر روش‌های گوناگونی دارد. درست است که کودکان توانایی انجام بسیاری از کارها را ندارند؛ اما پدر و مادر می‌توانند با در نظر گرفتن توان جسمی و ذهنی کودکان، بخشی از کارهای شخصی کودک را به خود آنها بسپارند. این کار را می‌توان آغاز آموزش مسئولیت‌پذیری به کودک دانست. رفته‌رفته والدین می‌توانند مسئولیت انجام برخی از کارهای ساده و بی‌خطر خانه را به کودکان بسپارند و با بیشتر شدن سن و توانایی‌های کودک، این مسئولیت‌ها را جدی‌تر کنند. با این روش کودک هم مسئولیت‌پذیری را می‌آموزد و هم احساس مفید بودن می‌کند. توجه کنید که در کارها به کودک اعتماد کنید و او را دست‌کم نگیرید. این روشی برای مسئولیت‌پذیر کردن کودکان است.
نحوه واگذاری مسئولیت‌ها به کودکان
والدین باید توجه کنند که کارهایی که از نظر آنها پیش‌پاافتاده و ساده است، از نظر کودکان می‌تواند بسیار سخت باشد. برخی اوقات ممکن است کودکان به دلیل سختی این کارها، شانه خالی کنند و در برخی موارد، کودکان از این انتقال مسئولیت خوشحال شوند. برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، باید به نکاتی توجه کنیم.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان آموزش نظم و ترتیب به کودکان چه سنی است؟
۱. هرگز کودکان را دست‌کم نگیرید
برخی از پدرها و مادرها، توانایی‌های کودک را کمتر از چیزی که هست، می‌پندارند. جالب است به یاد بیاورید، زمانی که خود ما کودک بودیم، از این‌که توسط والدین دست‌کم گرفته شویم، ناراحت می‌شدیم. به عبارتی می‌توان گفت که دست‌کم گرفته شدن، اعتمادبه‌نفس کودک شما را از بین می‌برد. برخی والدین تا سنین بالا هم بسیاری از کارهای ساده را خود برای فرزندانشان انجام می‌دهند. این نوع رفتار برای آینده کودک بسیار مضر بوده و تأثیرات منفی غیرقابل‌جبرانی دارد. برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، نباید آنها را دست‌کم بگیریم.
۲.وظیفه با توانایی کودک متناسب باشد
توجه کنید که کودکان توانایی و حوصله محدودی دارند. کارهایی که در سطح توانایی کودکان نیست را به آنها محول نکنید. اگر کودک توانایی انجام مسئولیتی که به او سپرده شده را نداشته باشد، آن کار نیمه‌تمام مانده و کودک ناامید و سرخورده می‌شود. در این صورت ممکن است از مسئولیت‌های بعدی نیز، شانه خالی کند. درحالی‌که کودکانی که کارهای کوچک‌تر را انجام می‌دهند، روحیه می‌گیرند و برای قبول مسئولیت دیگر آماده می‌شوند. دقت کنید که مسئولیت‌پذیر کردن کودکان، ظرافت‌هایی دارد.
۳. سپردن کارهای بسیار محدود به خردسالان
دقت کنید که در سپردن کارها به خردسالان بسیار دقت کنید. معمولاً آنها نمی‌توانند به فضای وسیعی توجه کنند و محدوده توجهشان بسیار کم است. به او کارهای کوچک و در نقاط محدود بسپارید تا کلافه نشود. بهترین مسئولیت‌ها برای خردسالان، بخشی از کارهای شخصی خودشان است.
۴. هدف را برای کودک مشخص کنید
وقتی از کودک می‌خواهید کاری را انجام دهد، در واقع این به نظر شما بسیار ساده می‌آید. گاهی اوقات گمان می‌کنید که اصلاً احتیاجی به توضیح اضافه وجود ندارد. توجه داشته باشید که کودکان نیاز دارند تا با حوصله و به طور واضح برایشان توضیح دهید که چه کاری باید انجام دهند. بهتر است یک‌بار خود آن کار را انجام دهید تا کودک یاد بگیرد.
بیشتر بخوانید: کودکان بیش فعال چه ویژگی‌هایی دارند؟
۵. تا جایی که می‌شود از کار کودک ایراد نگیرید
زمانی که کودک شما کاری را انجام می‌دهد، اگر مدام از کار و ایراد بگیرید، کودک حس می‌کند که برای انجام کارها به‌اندازه کافی خوب نیست و تلاشش قابل‌توجه نبوده است. سعی کنید به هیچ عنوان دست به سرزنش کودک نزنید. این کار می‌تواند کودک را ناامید کند. احتمالاً دست از کار می‌کشد و دیگر تلاش نمی‌کند. اگر کودک تلاش خود را بکند و شما او را تشویق کنید، به‌مرور تلاشش را افزایش داده و دقت عملش بیشتر می‌شود. ایراد نگرفتن زیاد از حد به کودک، برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر بسیار مهم است.
۶.سعی کنید به جای جملات منفی از جملات مثبت استفاده کنید
برای مسئولیت‌پذیر کردن کودکان، باید بدانید که جملات منفی تأثیرات خوبی روی آنان نداشته و شما را از مقصودتان دور می‌کند. به طور مثال، به جای استفاده از جمله «اگر ظرف غذایت را سر جایش نگذاری …» ، از جمله «اگر می‌خواهی تلویزیون ببینی، باید ظرف غذایت را سر جای خود بگذاری» استفاده کنید. این کار سبب می‌شود کودک به مرور عادت کند تا خودش آن کار را انجام دهد. توجه کنید که این مسئله به تکرار نیاز دارد و با یک‌بار گفتن، برای کودک تبدیل به عادت نمی‌شود.
۷.به کودک آموزش دهید نتیجه کارش را بپذیرد
یکی از مهم‌ترین روش‌های تربیت کودک مسئولیت‌پذیر، آن است که بگذارید کودک، خودش عواقب و نتیجه کارش را ببیند. در این حالت کودک یاد می‌گیرد که هر کاری نتیجه خودش را دارد. به طور مثال اگر کودکی زمین را کثیف می‌کند، یک دستمال به او بدهید تا آن را تمیز کند. اگر کودک صبح‌ها برای بیدار شدن تنبلی می‌کند و از سرویس مدرسه جا می‌ماند، بگذارید با اتوبوس و مترو به مدرسه برود. بابت اشتباهاتش به‌صورت مشخصی او را تنبیه کنید. این برای کودک سخت است؛ اما نتیجه خوبی دارد.
۸.برای مسئولیت‌پذیر کردن کودکان آرام باشید و عصبانی نشوید
توجه داشته باشید که برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، هرگز نباید عصبانی بشوید. همواره خشم خود را کنترل کنید. سعی کنید انجام کارها را بیشتر از یک‌بار به کودک یادآوری نکنید. البته آن یک‌بار هم می‌توانید با شوخی این کار را انجام دهید. کودک شما ممکن است پس از تذکر، این کار را با سروصدا و شلوغ‌کردن انجام دهد. با خونسردی کامل به کودک بفهمانید که بار دیگر که سروصدا کند، تنبیه خواهد شد و اگر اتفاق افتاد، حتماً تنبیه را عملی کنید.
۹. برای تربیت کودک مسئولیت‌پذیر پاداشی نیاز نیست
کودک باید بداند برای پذیرش مسئولیت کارهای شخصی خود، قرار نیست پاداشی بگیرد. از فعالیت‌های مثبتش در جمع و مخصوصاً پیش خودش تعریف کنید و تشویقش کنید. این کار به او انگیزه خواهد داد. این انگیزه و شوق به مسئولیت‌پذیری کودک کمک می‌کند. بدانید اگر قرار باشد کودک پاداش دریافت کند، گمان می‌کند که همیشه باید در برابر انجام کارهای خود چیزی طلب کند و این از مقصود شما برای تربیت کودک مسئولیت‌پذیر دور است.
بیشتر بخوانید: چگونه فرزندم را به انجام تکالیفش تشویق کنم؟
۱۰.در تربیت کودک مسئولیت‌پذیر والدین باید باهم هماهنگ باشند
یکی از نکاتی که برای تربیت کودک لازم است، هماهنگی پدر و مادر با یکدیگر است. برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، باید قاطع باشید. قوانینی که برای خانه معین می‌کنید را با همسرتان در میان گذاشته و خلاف حرف یکدیگر حرفی نزنید. در این صورت کودک متوجه جدیت موضوع شده و به والد دیگر پناه نمی‌برد.
۱۱. برای آموزش شیوه‌های مسئولیت‌پذیری به فرزند خود، از انواع اسباب بازی فکری استفاده کنید.
بسیاری از متخصصان بر این باورند که انواع اسباب بازی کودک، به آموزش مفاهیم گوناگون به او کمک کرده و راه یادگیری را برای کودک تسهیل خواهد کرد. خردسالان عاشق بازی هستند و تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر در قالب بازی موجب افزایش شور و هیجان آنها برای یادگیری نیز می‌شود. در میان انواع بازی‌ها، استفاده از بازی‌های فکری ساختنی بیشترین تاثیر را در مسئولیت‌پذیری کودک خواهد داشت. کودکان با استفاده از انواع لگو اسباب بازی، پازل، ربات، کاردستی و… مهارت‌های حسی، حرکتی و سیستم عصبی خود را گسترش خواهند داد. همچنین رشد ذهنی کودک با استفاده از بازی‌های ساختنی، قدرت یادگیری کودک را نیز دوچندان خواهد کرد. به این طریق، مهارت‌های اجتماعی کودک همچون عزت و اعتماد به نفس، خودشناسی، حس استقلال طلبی، روحیه‌ی کار تیمی نیز تقویت می‌شود. با این روش والدین می‌توانند مراحل تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر را برای خود تسهیل کرده و زودتر به نتیجه‌ی مطلوب خود دست یابند. از موثرترین اسباب بازی‌های ساختنی برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر، می‌توان به «پکیج جینگو حرفه‌ای Orbot» اشاره کرد. این بازی فکری برای کودکان 8 سال به بالا مناسب بوده و قوانین ساده‌ی فیزیک را به آنها آموزش می‌دهد. این محصول حرفه‌ای شامل 314 قطعه چرخ دنده و قطعات ماشینی متنوع است که از پلاستیک ABS آنتی‌باکتریال تهیه شده و مفاهیم رباتیک را به بازیکن آموزش می‌دهد. همچنین کودک با استفاده از این محصول، تخیل و مهارت‌های گوناگون خود را نیز تقویت خواهد کرد. برای خرید این ربات ساختنی جذاب می‌توانید به سایت آریالند مراجعه کرده و محصول خود را به صورت غیر حضوری سفارش دهید.
کلام آخر
در این مطالب سعی شد تا به راه و روش‌های تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر پرداخته شود. شاید بتوان گفت موارد ذکر شده را بسیاری از پدرها و مادرها در ذهن خود داشته باشند؛ اما مسئله‌ای که مهم است، رعایت ریزه‌کاری‌ها است. تربیت فرزندان گرچه کار بسیار دشواری نیست، اما به دقت و ظرافت نیاز دارد. گاهی پیش می‌آید که والدین، بسیاری از موارد تربیتی را درباره کودک خود رعایت می‌کنند، اما با یک اشتباه مانند آسان‌گیری بی‌جا یا سخت‌گیری بی‌دلیل رشته‌های خود را پنبه می‌کنند. یادتان باشد که تربیت کودک را نباید فدای هیچ‌چیز کرد. حتی اگر آن چیز احساس دلسوزی یا خشم باشد. امید است که با مطالعه این مقاله بتوانید گام‌های بهتری در مسیر تربیت فرزندان دلبندتان بردارید.
