سبک‌های فرزند پروری: شما چه نوع پدر و مادری هستید؟

تا به حال فکر کرده‌اید که شیوه‌ی فرزند پروری شما چیست؟ وقتی صحبت از تربیت کودک می‌شود مطمئناً هیچ روش مشخص از پیش تعیین شده‌ای که کاملاً درست یا غلط باشد وجود ندارد. به همین دلیل برای پدر و مادرها در رابطه با تربیت و پرورش فرزند یا فرزندان، سبک‌های مختلفی وجود دارد.هر پدر و مادری این آزادی را دارد که از بین سبک‌های فرزند پروری‌، بهترین گزینه را انتخاب کرده و آن را برای پرورش کودک خود به کار ببندد. روشی که هم در تربیت فرزند خود و هم در شکل دادن به شخصیت او به بهترین شکل ممکن مؤثر باشد.

اگرچه تعداد روش‌های فرزند پروری خیلی زیاد است و بسیاری از این روش‌ها ویژگی‌های یکدیگر را نقض می‌کنند، اما برخی از آنها نیز دارای نقاط مشترک قابل توجه و جالبی هستند. این شباهت‌ها همان چیزی هستند که ما به آنها نیاز داریم زیرا به ما اجازه می‌دهند سبک‌های فرزند پروری را دسته بندی کنیم، ویژگی‌های هر دسته را خوب بشناسیم و از آنها در تربیت فرزندمان بیشترین استفاده را ببریم.

دسته بندی سبک‌های فرزند پروری

در اینجا شش گروه از روش‌های فرزند پروری را بررسی کرده و ویژگی‌ها، نقاط قوت و ضعف آنها را شناسایی خواهیم کرد. برای آشنایی با این گروه‌ها، دعوت می‌کنیم با حوصله و انرژی با ما همراه باشید و در پایان این نوشتار متوجه شوید که به عنوان پدر یا مادر، سبک‌های فرزند پروری مناسب برای شما کدام موارد هستند.

سبک‌های فرزندپروری: فرزندپروری دلبستگی

فرزند پروری دلبستگی روشی است که بر نزدیکی جسمانی بین پدر و مادر و کودک به عنوان یک اصل ضروری برای امنیت عاطفی نوزادان و خردسالان تمرکز دارد. این سبک بر این نظریه استوار است كه خردسالان و کودکان برای رشد و رسیدن به ثبات شخصیت نیاز دارند از نظر عاطفی و فیزیکی به پدر و مادر خود نزدیک باشند.

روش‌های سبک فرزند پروری دلبستگی شامل دوری از تمام افکار منفی در هنگام بارداری، شیردهی و همچنین نوازش ‌نوزاد در خواب و موقع حمام می‌شود. درک این نکته اهمیت دارد که حتی در دوران بارداری و شیردهی، کودک (جنین- نوزاد) شدیداً تحت ت‍أثیر افکار، احساسات و رفتار پدر و مادر، به خصوص مادر، قرار دارد. در واقع می‌توان گفت سبک فرزند پروری دلبستگی از همان لحظه‌ی اول بارداری شروع می‌شود. قرار دادن کودک در آغوشی موقع بیرون رفتن یا حتی در خانه، به علت تماس فیزیکی گسترده نوزاد با مادر یا پدر، یکی دیگر از روش‌های سبک دلبستگی است.

سبک‌های فرزند پروری: فرزند پروری آسان‌گیر

فرزند پروری آسان‌گیر یکی از ملایم‌ترین سبک‌های فرزند پروری است که به موجب آن پدر و مادر با خودداری از تنظیم قوانین سخت‌گیرانه، از هرگونه تقابل با فرزند خود و تنبیه او دوری می‌کنند.

والدین آسان‌گیر بیش از آنکه بخواهند به عنوان پدر یا مادر، برای فرزند خود شخصیتی امر و نهی کننده باشند، بیشتر ترجیح می‌دهند با او دوست باشند. آنها تمایل دارند با فرزندان خود رابطه‌ی دوستانه‌ی قوی برقرار کنند. اگرچه والدین آسان‌گیر با فرزندان خود پیوند عاطفی بسیار محکمی برقرار می‌کنند اما ممکن است این بچه‌ها در آینده مشکلات رفتاری زیادی از خود بروز دهند زیرا آنها از احترام به قوانین شناخت و درک مناسبی پیدا نکرده اند.

اگر کارتون سیمپسون‌ها را دیده باشید هومر سیمپسون، پدر خانواده، نمونه‌ی یک پدر آسان‌گیر- اگر نگوییم بی‌خیال- است. اگر می‌خواهید پدر و مادر آسان‌گیری باشید پیشنهاد می‌کنم مراقب باشید چون ممکن است فرزندتان یک بارت سیمپسون از آب دربیاید که هر قاعده و قانونی را زیر پا می‌گذارد و بدون شلوار تمام شهر را با اسکیتش می‌پیماید!

۳. سبک‌های فرزند پروری: فرزند پروری بَبری

فرزند پروری ببری یکی از سبک‌های فرزند پروری مبتنی بر والد سالاری (عمدتاً پدر سالاری) است. این سبک در خانواده‌های سنتی آسیایی که در حفاظت از میراث سنتی خانوادگی تعصب دارند بیشتر دیده می‌شود.

والدین ببری خواستار این هستند که فرزندانشان یک برنامه‌ی طاقت فرسا برای مطالعه‌ی فشرده و فعالیت‌های فوق برنامه، به ویژه در مشاغل پر درآمد و پر تقاضا مانند وکالت و پزشکی را دنبال کنند. آنها موفقیت فرزندان خود را با این دستاوردها می‌سنجند.

این سبک فرزند پروری ممکن است به کودکان اجازه دهد از راندمان، انگیزه و مسئولیت پذیری بالاتری برخوردار شوند. اما منتقدان بر این باورند که این رویکرد، خلاقیت و فردیت واقعی کودکان را خفه می‌کند زیرا این فرصت را از آنها دریغ می‌کند که به استعدادهای واقعی خود توجه کنند و کارهای مورد علاقه‌ی خود را دنبال نمایند. توله ببرها معمولاً در موقعیت انتخاب‌های خودآگاهانه و سرنوشت‌ساز قرار نمی‌گیرند و باید بهترین سال‌های کودکی و جوانی خود را همچون ماشینی برنامه‌ریزی شده صرف برآورده کردن آرزوها و امیال پدر و مادر خود و کسب افتخار برای خانواده کنند. دوشیزه داگلاس در هکلبری فین را به یاد می‌آوردید؟ گرچه داستان هکلبری فین در شرق دور رخ نمی‌دهد اما خانم داگلاس هم می‌خواست با سخت‌گیری‌هایش به زور از هکلبری فین یک شخص تحصیل کرده و محترم بسازد. از آنجا که هکلبری فین باهوش‌تر از والد خود بود راه خلاقانه و آزادانه زیستن را که با روحیه‌ی ماجراجویش سازگارتر بود انتخاب کرد و ماجراهای هکلبر فین را به وجود آورد.

سبک‌های فرزند پروری: فرزند پروری هلی‌کوپتری

اگر تا حالا فکر می‌کردید «هلی‌کوپتری» فقط یک حرکت آکروباتیک در رقص جوان‌هاست احتمالاً تعجب می‌کنید اگر بگویم پدر و مادرها هم می‌توانند به سبک خودشان «هلی‌کوپتری بزنند»! اصطلاح «والدین هلی‌کوپتری» برای اولین بار در سال ۱۹۶۹ در کتابی با عنوان والدین و نوجوانان، نوشته‌ی دکتر هایم گینوت استفاده شد. دکتر گینوت در کتابش برای پدر و مادرهای هلی‌کوپتری از اصطلاح هاوِر کردن استفاده کرد. هاوِر کردن در صنعت هوا فضا به معنی بی‌حرکت ماندن جسم پرنده در هواست. مثلاً هلی‌کوپتری که در ارتفاع سه متری از سطح زمین بی‌حرکت ایستاده و به جلو و عقب یا بالا و پایین پرواز نمی‌کند، هاور کرده است. مثل این است که هلی‌کوپتر بدون اینکه موتورش را خاموش کند بین زمین و آسمان پارک کرده است! هاور کردن برای توصیف والدینی به کار می‌رود که مانند هلی‌کوپتر مدام بالای سر کودکان خود معلق هستند (هاور کرده‌اند) و بیش از حد در زندگی آنها حضور دارند (منظور دخالت کردن نیست).

متخصصان معتقدند که تقریباً در همه‌ی موارد، والدین هلی‌کوپتری به خاطر عشق زیاد و با نیت انجام بهترین کاری که از دستشان برمی‌آید، روی زندگی فرزندانشان هاور می‌کنند. با این حال آنها معمولاً در این مورد قدری دچار زیاده‌روی می‌شوند.   

والدین هلی‌کوپتری در همه حال می‌خواهند بدانند که فرزندانشان الان کجا هستند، که این یک نکته‌ی مهم در موضوع محافظت از فرزندان و ایمنی آنها است. با این حال این انتقاد به چنین رفتاری وارد است که با حفاظت بیش از حد، کودک در برابر اتفاقات و موقعیت‌های واقعی زندگی، مثل شکست‌ها و سختی‌ها، بسیار آسیب پذیر بار می‌آید. این امر مانع از آن می‌شود که کودکان ساز و کارهای مقابله با مشکلات، دشواری‌های زندگی و رویدادهای ناخوشایندی که در بزرگسالی با آنها رو به رو خواهند شد را در خود ایجاد نموده و پرورش دهند. اگر انیمیشن «در جستجوی نیمو» را دیده باشید، مارلین، پدر نیمو، یک پدر هلی‌کوپتری است.

۵. سبک‌های فرزند پروری: فرزند پروری درمانی

فرزند‌ پروری درمانی اصطلاحی است که برای توصیف یکی دیگر از سبک‌های فرزند پروری با رویکرد عمیق پرورشی به کار می‌رود. این سبک باعث ایجاد احساس امنیت و پیوستگی مدام پدر و مادر با فرزند می‌شود. در این روش، تمرکز و کانون توجه و حمایت خانواده کودکانی هستند که آسیب‌های فیزیکی و یا آسیب‌های روانی دیده‌اند. در هر صورت این نوع از سبک‌های فرزند پروری معمولاً بیشتر در بین خانواده‌ها دیده می‌شود. زیرا در این روش کودکان آسیب دیده بهتر می‌توانند بهبود پیدا کنند.

سبک‌های فرزند پروری مرتبط با درمان راهی برای تأمین نیازهای کودک فراهم می‌کند تا او دوباره احساس امنیت کند. این، به معنای کنار گذاشتن روش‌های سنتی در تربیت فرزند همچون محروم کردن‌ و تنبیه بدنی به نفع روش پِیس (PACE) است. پیس یک روش شناسی ارتباطی است که هدف آن این است که به کودک احساس امنیت دهد تا کودک بتواند اعتماد را بیاموزد.

پیس اغلب درباره‌ی كودكان آسيب ديده كه تقريباً هميشه تحت مراقبت بوده‌اند مورد توجه قرار مي‌گيرد. ولي می‌تواند برای بچه‌های دیگر هم که مشکل خاصی نداشته‌اند کاربرد داشته باشد. این روش می‌تواند برای کودکان بسیار مفید باشد. زیرا به آنها امکان می‌دهد تا با دیگران روابط سالم برقرار کند و در بزرگ‌سالی اعتماد کردن به دیگران را بیاموزند. پیس در عمل به این معناست که نکات زیر در سبک‌های فرزند پروری والدین رعایت شود:

•     بازیگوشی: ایجاد فضای مفرح و جالب برای کودک هنگام برقراری ارتباط؛ به عنوان مثال استفاده از لحن راحت هنگام قصه گفتن، حس شوخ طبعی و ایجاد لذت برای کودک به جای سخت‌گیری و حساسیت.
•     پذیرش: نشان دادن پذیرش خواسته‌ها، احساسات، افکار، خواهش‌ها، انگیزه‌ها و ادراکات فرزند بدون قضاوت یا ارزیابی.
•     کنجکاوی: نشان می‌دهد که پدر و مادر رفتار کودک خود را درک می‌کنند. کنجکاوی همچنین به والدین کمک می‌کند تا به کودک خود یاد بدهند که چگونه رفتار خود را درک کند؛
•     همدلی: درک احساس نیاز کودک به محبت و توجه به عواطف کودک ناراحت یا پریشان. پدر و مادر باید این احساس هم‌دلی را در عمل به کودک نشان دهند تا کودک متوجه شود که واقعاً درک می‌شود. حمایت، آسایش، عشق و تعهد مواردی هستند که پدر و مادر در این شرایط باید به فرزندشان نشان دهند.

سبک‌های فرزند پروری: فرزند پروری مقتدرانه

فرزند پروری مقتدرانه یکی از سخت‌گیرانه‌ترین شیوه‌های فرزند پروری است. زیرا والدین سخت‌گیر غالباً امر و نهی کننده‌های قاطعی هستند.

«چون من میگم!» عبارت معروفی است که از این دسته از پدر و مادرها در جواب سؤالات کودک یا وقتی که او می‌خواهد دلیل چیزی را بفهمد زیاد شنیده می‌شود. پدر و مادر سخت‌گیر اعتقادی به مذاکره ندارند و تمام آنچه انتظار دارند اطاعت بی چون و چراست.

انتظارات پدر و مادر سخت‌گیر از فرزندشان بسیار بالاست. به عنوان مثال آنها بدون کوچکترین انعطافی انتظار دارند فرزندشان در ورزش، دانشگاه یا موسیقی بهترین باشد. طرفداران این روش معتقدند کودکان به خاطر وضع قوانین سخت‌گیرانه نظم بیشتری می‌پذیرند و انتظاراتی که از آنها می‌رود را بهتر درک می‌کنند. احتمالاً اسدالله خان در سریال پدر سالار را به خاطر می‌آورید. بله درست است. اسدالله خان یک پدر دیکتاتور بود که از مقتدرانه‌ترین سبک‌های فرزند پروری برای حفاظت از خانواده و فرزندانش (حتی نوه‌ها و عرو‌س‌هایش) استفاده می‌کرد.

سرانجام

چگونه رابطه صمیمی خود با فرزندمان را تقویت کنیم؟

اکثر والدین از کیفیت و نوع رابطه صمیمی با فرزند آگاهی نداشته و در این زمینه دچار افراط و تفریط می‌شوند. در واقع آن‌ها معنای واقعی رابطه صمیمانه با فرزند را نمی‌دانند. به همین دلیل، از سبک‌های فرزند پروری نامناسبی استفاده کرده و به اختلالات رفتاری کودک خود دامن می‌زنند. اما به راستی، چگونه می‌توان کیفیت رابطه بین والدین و فرزندان را کنترل کرده و صمیمانه به تربیت کردن کودک پرداخت؟ متخصصان بر این باورند که سبک‌های فرزند پروری استاندارد از انواع بازی و اسباب بازی برای تقویت روابط والدین و فرزندان یاری می‌گیرند. چرا؟ چون بازی بخش اعظمی از زندگی روزمره کودک را به خود اختصاص داده است. چنانچه والدین در هنگام بازی به کودک خود ملحق شده و نقش همبازی را برای او ایفا کنند، می‌توانند به نیازها، استعدادها و شخصیت فرزند خود آگاه شده و بهترین سبک‌های فرزند پروری را انتخاب کنند. از فواید باور نکردنی بازی والدین با کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

آیا بازی می‌تواند موجب تقویت رابطه عاطفی والدین و کودکان شود؟

بله. بازی کردن با کودکان به والدین این امکان را می‌دهد تا با زاویه دید کودک خود آشنا شده و پدیده‌ها را از دیدگاه او مشاهده کنند. کودک نیز در طول بازی در می یابد که باید در باقی مسائل نیز به والدین خود اعتماد کرده و با آن‌ها تعامل کنند. این ویژگی سبب می‌شود مهارت‌های اجتماعی کودک نیز تقویت شوند. همچنین بازی‌های فکری نیز از بهترین روش‌ها برای تقویت پیوند عاطفی کودک و والدین محسوب می‌شوند. برای مثال، «بازی فکری و آموزشی دینگو» از بهترین گزینه‌ها برای تقویت پیوند عاطفی والدین و فرزندانشان محسوب می‌شود. این بازی برای کودکان بالای ۳ سال طراحی شده است، اما بزرگسالان و اعضای خانواده نیز از انجام آن لذت می‌برند. نحوه بازی کردن این محصول نیز در یک جمله خلاصه می‌شود: «بگرد و پیدا کن، بزن و ببر.» با توجه با این جمله می‌توان از دیگر فواید بازی دینگو به تقویت حافظه، دقت و تمرکز اشاره کرد. همچنین شما با خرید این بازی فکری کارتی تجهیزات زیر را در اختیار خواهید داشت:

• ۹ کارت اصلی بازی
• ۱۰ عدد کارت یک امتیازی
• ۲۰ عدد کارت ۲ امتیازی
• ۴۰ عدد کارت ۳ امتیازی
• ۱ عدد زنگ
• ۱ عدد دفترچه راهنما

همبازی شدن با کودک چگونه استرس آن‌ها را کاهش می‌دهد؟

همانطور که بیان کردیم، کودکان ساعات زیادی از روز را به بازی و سرگرمی اختصاص می‌دهند. چنانچه والدین این لحظات طولانی را با فرزند خود شریک شوند، کودک احساس شادی و نشاط بیشتری کرده و بسیاری از فشارهای عصبی خود را فراموش می‌کند. بازی‌هایی که همراه با فعالیت‌های فیزیکی باشد نیز تاثیر بیشتری بر خلق و خوی کودک خواهد داشت. از این بازی‌های هیجان انگیز و پر جنب و جوش می‌توان به اسباب بازی‌های ورزشی، انواع ماشین اسباب بازی و شن بازی اشاره کرد. شرکت زرین تویز یکی از بزرگترین تولیدکنندگان اسباب بازی در ایران بوده و محصولات خود را با طراحی استاندارد و جذاب به بازار عرضه می‌کند. برای مثال، شما می‌توانید برای خرید وسایل شن بازی کودکان به سایت آریالند مراجعه کرده و مجموعه ابزار شن بازی را برای بازی با کودک خود سفارش دهید. از محبوب‌ترین ست‌های اسباب بازی نیز می‌توان به «اسباب بازی سطل ساحلی زرین تویز مدل E13» اشاره کرد. این اسباب بازی علاوه بر بهبود سبک‌های فرزند پروری به تقویت تخیل و بهبود مهارت‌های حرکتی کودک نیز کمک شایانی می‌کند.

بازی والدین با کودکان چه مهارت‌هایی را در کودک تقویت می‌کند؟

هنگامی که والدین با فرزندان خود تعامل برقرار می‌کنند به تقویت مهارت‌های اجتماعی آنان کمک شایانی خواهند کرد. علاوه بر این، همبازی شدن والدین و فرزندان موجب تقویت هماهنگی حواس با یکدیگر خواهد شد. برای مثال، تصور کنید برای خاله بازی به کودک خود ملحق شده و نقش دستیار آشپز را ایفا می‌کنید. شما می‌توانید با استفاده از اسباب بازی آشپزخانه کودک، مهارتهای شناختی فرزندتان را تقویت کرده و موقعیتهای استرس زا را برای او بازنمایی کنید. به این ترتیب، کودک روش کنار آمدن با مشکلات زندگی را نیز آموزش می‌بیند. در حال حاضر، آریالند انواع وسایل ضروری برای انجام بازی‌های تقلیدی را به فروش می‌رساند. از محبوب‌ترین این محصولات می‌توان به «اسباب بازی آشپزخانه کلبه ۳۲ پارچه زرین تویز مدل M۴» اشاره کرد. این محصولات قوه تخیل کودک را تقویت کرده و او را برای حضور در اجتماع آماده خواهد کرد. این ست اعجاب انگیز شامل ۳۲ قطعه اسباب بازی همچون بشقاب، قابلمه، چاقو و چنگال است.

سرانجام

ما رایج‌ترین روش‌هایی را که پدر و مادرها به عنوان الگوهایی ثابت در تربیت فرزندانشان دنبال می‌کنند بررسی کردیم. انسان موجودی چند بعدی است و نمی‌توان برای مسئله‌ی پیچیده‌ای مثل تربیت و پرورش فرزند، یک فرمول ثابت ارائه کرد. بنابراین شاید بتوان نتیجه گرفت بهترین و واقع بینانه‌ترین روش، تلفیقی از تمام الگوهای بالا باشد. گاهی سخت‌گیری لازم است و گاهی دوستی. گاهی حمایت لازم است و گاهی تنبیه. انتخاب با شماست که هومر سیمپسون باشید یا اسدالله خان! اما هر روشی را که انتخاب می‌کنید فراموش نکنید که فرزند شما مهم‌ترین فاکتور این معادله است.