نقش داستان گویی در رشد کودک چیست؟

داستان گویی (Storytelling) قدیمی ترین شکل آموزش است. داستان‌ها بودند که اولین جوامع انسانی را به هم پیوند دادند. از دوران باستان، خردمندان و ریش سفیدان هر قبیله به وسیله‌ی داستان گویی به سؤالات کودکان درباره‌ی به وجود آمدن جهان، زندگی و مرگ پاسخ می‌دادند. حتی امروزه متخصصان به این نتیجه رسیده‌اند که نقش داستان گویی در رشد کودک بسیار قابل توجه است. در واقع می‌توان گفت داستان‌ها ما را تعریف می‌کنند، شکل می‌دهند، کنترل می‌کنند و شاید حتی گاهی ما را از نو می‌سازند. همه‌ی فرهنگ‌های بشری در دنیا ادبیات سرشاری ندارند اما حتی بدوی‌ترین و دور افتاده‌ترین جوامع انسانی مثل بومیان آمازون و اسکیموها، داستان‌ها و اسطوره‌های خاص خود را دارند که پس از چند قرن هنوز برای فرزندان خود تعریف می‌کنند و این گونه هویت تاریخی خود را به نسل‌های بعد انتقال می‌دهند. داستان‌ها در زمینه‌های گوناگونی- از سیاست گرفته تا ورزش- کاربرد دارند. ما در این مقاله به بررسی نقش داستان گویی در رشد کودک می‌پردازیم.

مطالعه‌ی بیشتر در زمینه‌ی تأثیر افسانه‌ها در زندگی امروزی: افسانه ها، از اسب تک شاخ تا اولین گام بر مریخ

داستان گویی چگونه در رشد کودک نقش دارد؟

در اولین نگاه، داستان‌ها احساس شگفتی نسبت به جهان ایجاد می‌کنند. آنها درباره‌ی زندگی، درباره‌ی خودمان و درباره‌ی دیگران چیزهای زیادی به ما یاد می‌دهند. شاید بتوان گفت اولین نقش داستان گویی در رشد بچه‌ها این است که روشی منحصر به فرد برای درک، احترام و قدردانی از افراد و فرهنگ‌های دیگر است و می‌تواند باعث ایجاد نگرش مثبت در کودک نسبت به مردم سرزمین‌های دیگر و آیین‌های گوناگون آنها شود. در دنیای امروز که مرزهای فرهنگی بسیار کم‌رنگ شده‌اند و ارتباطات افراد دیگر به مرز و زبان محدود نمی‌شود نهادینه شدن این اصل در کودک می‌تواند تعاملات اجتماعی او در آینده را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

«اگر می‌خواهید فرزندانتان باهوش باشند برای آنها داستان بگویید. اگر می‌خواهید عالی باشند برایشان بیشتر داستان بگویید.»- آلبرت اینشتین

مطالعه‌ی بیشتر: اهمیت قصه گویی برای کودکان

جنبه‌های دیگر نقش داستان گویی در رشد کودک

آن لحظه‌ای که شروع به خواندن یا تعریف داستان خود می‌کنید برای بچه‌ها یک لحظه‌ی جادوییست. آنها مات و مبهوت نشسته با دهان باز و چشمان متعجب به شما گوش می‌دهند. اگر این لحظه‌ی شگفت انگیز به قدر کافی شما را راضی نمی‌کند، به موارد زیر توجه کنید تا بهتر به نقش داستان گویی در رشد کودکتان پی ببرید.

• داستان گویی باعث می‌شود کودکان یاد بگیرند هدفمند صحبت کنند و این موضوع نه فقط درباره‌ی داستان، بلکه در تمام جنبه‌های زندگی برقرار است.
• داستان‌ها شور و اشتیاق خواندن برای یافتن داستان‌های بیشتر در متن‌های گوناگون را در بچه‌ها تحریک و به مرور زمان آن را تقویت می‌کنند. این کار هم باعث تقویت مهارت خواندن در کودکان می‌شود و هم سواد ادبی آنها را ارتقا می‌بخشد.
• داستان گویی مهارت نوشتن را به شکل پایه‌ای در کودکان تقویت می‌کند. بچه‌ها دوست دارند به سرعت داستان خود را بنویسند و آن را برای دیگران تعریف کنند.
• یکی از مهم‌ترین نقش‌های داستان گویی در رشد کودکان، ایجاد، پرورش و ارتقای مهارت‌ ارتباطات با دیگران است. این روابط اجتماعی از داخل خانه شروع می‌شود و بعدها به شکل‌های مهم‌تر و جدی‌تری در مهد کودک، مدرسه و دانشگاه تکامل می‌یابد.
• داستان گویی مهارت گوش دادن را پرورش می‌دهد. درست گوش دادن و توجه کردن به حرف‌ها و پیام‌های شنیداری از ویژگی‌های حیاتی برای کسب موفقیت در ارتباطات اجتماعی و حتی حرفه‌ای است. داستان گویی باعث می‌شود این مهارت از کودکی در شخصیت کودک درست شکل بگیرد و رشد کند.
• کودکان عاشق بازی در نقش‌های مختلف – خیالی یا واقعی- هستند. داستان‌ها فرصتی برای کودک ایجاد می‌کنند تا قوه‌ی تخیل خود را به فعالیت وا داشته و دنیای مورد علاقه‌ی خود را بیافریند و خودش قهرمان آن باشد. این موضوع یکی از مهم‌ترین و قابل توجه‌ترین نقش‌های داستان گویی در رشد کودک به شمار می‌رود زیرا هم‌زمان هم خلاقیت کودک را به شکلی عملی و کاربردی فعال می‌کند و کودک دست به آفرینش می‌زند و هم اعتماد به نفس او را بالا می‌برد. کودک، جهان خودش را خلق کرده و آن را کارگردانی می‌کند. فوق العاده نیست؟!
• داستان‌ جزو پدیده‌هایی است که کودکان از مهد تا پایان ابتدایی از آنها لذت می‌برند.
• برای پدر و مادرهایی که می‌خواهند فرزندشان از همان ابتدا زبان انگلیسی (یا هر زبان دوم دیگری) را یاد بگیرد، داستان گویی یک ابزار کارامد و عالی برای رسیدن به این هدف است. آنها می‌توانند داستان‌های کوتاه و قابل فهم را به زبان انگلیسی برای کودک بخوانند یا تعریف کنند.

مطالعه بیشتر درباره‌ی پرورش مهارت‌های کودک:

اهمیت بازی خیالی کودکان و نکاتی برای اجرای آن

آموزش تفکر انتقادی به کودکان، مهارتی ضروری برای قرن ۲۱

سایر ویژگی‌های داستان‌ها

در مدارسی که ارتقای پایه‌ی سطح سواد ابتدایی در اولویت است می توان از داستان گویی به عنوان روشی سریع برای بالا بردن استانداردها و در عین حال مهارت، دانش و اعتماد به نفس در طیف وسیعی از زمینه‌ها استفاده کرد.

مزیت دیگر گوش دادن به داستان این است که کودکان در یادگیری به شیوه‌ی علمی مهارت پیدا می‌کنند. قصه گویی بسیاری از واژگان جدید را به کودکان معرفی می‌کند. معمولاً در خانه و در روابط بین اعضای خانواده، تعداد کلماتی که کودک با آنها رو به رو می‌شود محدود هستند. اما داستان‌ها دارای گوناگونی واژه‌هایی هستند که هم از نظر سطح علمی با گفت و گوهای روزمره تفاوت دارند و هم تعداد زیادی کلمه‌ی جدید را در بر می‌گیرند که کودک برای اولین بار آنها را می‌شنود و به دایره‌ی واژگانش اضافه می‌کند. هم‌چنین یادگیری کلمات جدید در بستر داستان، برای کودک بسیار جذاب‌تر و خوشایندتر از یاد گرفتن آنها در کلاس درس است.

«داستان گویی قدرتمندترین راه برای ایده پردازی در جهان امروز است.»- رابرت مک کی

به عنوان پدر یا مادر می‌توانید با کمک داستان گویی حافظه فرزندتان تقویت کنید. از فرزندتان بخواهید داستانی را که قبلاً برایش خوانده‌اید برایتان تعریف کند. اگر این کار را در قالب بازی انجام دهید، هر دوی شما تفریح خوشایندی خواهید داشت. یک روش چالش برانگیز در این بازی این است که از او بخواهید داستان را از آنجا که شما دیروز تمام کردید شروع کند و ادامه دهد. همیشه کودکان را در فرایند داستان گویی شریک کنید و اجازه دهید آنها هم نقش خود را ایفا کنند. از آنها بخواهید یک نقطه اوج احتمالی در داستان را روایت کنند یا آنها را تشویق کنید که با شخصیت‌های یک داستان، داستان جدیدی خلق کنند.

بیشتر بخوانید: هشت مزیت داستان‌گویی برای بچه‌ها



تفاوت بین فرهنگ‌ها و سبک‌های مختلف زندگی از طریق داستان به بچه‌ها معرفی می‌شود. همه‌ی داستان‌ها برای کودکان آموزنده هستند. فقط به این دلیل ساده که زندگی برای آنها تجربه‌ای تازه است. بچه‌ها در مورد جهان و پدیده‌های آن چیزهای زیادی نمی‌دانند. داستان‌ها به بچه‌ها کمک می‌کنند تا طرح و نقشه‌ی جهان را به شیوه‌ی خودشان درک کنند.

پدر و مادرها هنگام خواندن داستان برای کودک باید به نکات خاصی توجه کنند. اگر می‌خواهید بچه‌ها به طور مؤثر به داستان گوش دهند و آن را درک کنند باید داستان را با احساس بخوانید. میزان صدایتان را با توجه به احساسات و عواطف به تصویر کشیده شده در داستان تغییر دهید. از زبان بدن استفاده کنید. داستان گویی ایده‌آل یعنی بازی کردن داستان! به همین دلیل است که پدر و مادرهایی که همیشه برای بچه‌هایشان داستان تعریف می‌کنند رابطه عاطفی بیشتری هم با آنها دارند. این کار به کودکان یاد می‌دهد خلاق باشند و خلاقیت خود را به افکار و عملکرد پویا تبدیل کنند.