روز جهانی مبارزه با کار کودکان: یادآوری یک مسئولیت اجتماعی

«روز جهانی مبارزه با کار کودکان» هر سال در تاریخ 12 ژوئن یا 22 خرداد برگزار می‌شود. این روز توسط سازمان بین‌المللی کار در سال 2002 ایجاد شده‌است. هدف آن نیز افزایش آگاهی جهانی درباره معضل کار کودکان و ترویج اقدامات موثر برای مبارزه با این پدیده است. در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان»، اقدامات مختلفی در سطح ملی و بین‌المللی انجام می‌شود. 

برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌رسانی، کمپین‌های اجتماعی، همایش‌ها و نشست‌های تخصصی، انتشار گزارش‌ها و آمارهای مربوط به کار کودکان، اقدامات قانونی برای تشدید قوانین مربوط به کار کودکان و همچنین ایجاد فرصت‌های آموزشی و تحصیلی برای کودکان می‌تواند از فعالیت‌های این روز باشد. در این مطلب به اهمیت بزرگداشت «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» در جامعه‌ی ایران می‌پردازیم. سپس علل ریشه‌ای بروز چنین پدیده‌ای را شرح می‌دهیم تا راه‌های مبارزه با کار کودکان را بهتر درک کنیم. با آریالند همراه باشید.

چه کسی کودک کار محسوب می‌شود؟

بد نیست، ابتدا بدانید که دقیقا «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» به بیان معضلات چه کسانی می‌پردازد. جامعه‌شناسان کودکانی که در خیابان کار می‌کنند را به 4 گروه مختلف تقسیم می‌کنند:

• گروه اول، کودکان فقیری که شب‌ها به خانه بازمی‌گردند. احتمالا شانس تحصیل دارند و به مدرسه می‌روند. بزهکار نیستند.
• گروه دوم، کودکانی که نسبتا مستقل هستند و در شرف جدایی از خانواده هستند. این کودکان رفته رفته از تحصیل بازمی‌مانند و به بزهکاری دچار می‌شوند.
• گروه سوم، کودکانی که همراه با خانواده در خیابان زندگی می‌کنند و به فعالیت اقتصادی مشغول هستند. 
• گروه چهارم نیز  به کودکانی گفته می‌شود که به صورت کامل از خانواده‌ی خود جدا شده و تمام وقت خود را در خیابان می‌گذرانند. از این کودکان به عنوان «کودک کار واقعی» یاد می‌شود.

با این حال، سازمان بین‌المللی کار، تعریف جامع و خلاصه‌ی زیر را برای «کودک کار» ارائه داده‌است:

«کودک کار، پسر یا دختری است که تحت نظارت کافی بزرگسالان مسئول نبوده و به یک فعالیت اقتصادی مشغول باشد.» جزئیات این فعالیت‌ اقتصادی نیز به شرح زیر است:

• کودک زیر 12 سالی که یک ساعت در هفته یا بیشتر کار می‌کند.
• کودک زیر 14 سالی که حداقل 14 ساعت در هفته کار می‌کند. 
• کودک زیر 14 سالی که حداقل یک ساعت در هفته به یکی از «شغل‌های پرخطر» مشغول است.
• کودک زیر 17 سالی که به «بدترین شکل کار کودک» مشغول باشد. 

در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» سعی می‌شود این تعاریف را گسترش داده و راه‌های مقابله با کار کودکان ارائه شود.

برای درک بهتر پدیده‌ی کودک کار، محتوای ویدیویی سایت ایمنا را تماشا کنید.

«روز جهانی مبارزه با کار کودکان» در کشورهای جهان

«روز جهانی مبارزه با کار کودکان» یک فرصت ایده‌آل برای جامعه جهانی است تا با همکاری و هماهنگی، به مبارزه با کار کودکان بپردازد. سازمان بین‎‌المللی کار با بزرگداشت این روز تلاش می‌کند تا این پدیده‌ی ناخواسته و غیرقانونی را از هر جامعه‌ای پاک کند. به همین منظور، مراسم و کنفرانس‌های معروف بین‌المللی برگزار می‌شود که  بر موضوع «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» تمرکز دارد. این مراسم عبارتند از:

1. کنفرانس بین‌المللی مبارزه با کار کودکان: این کنفرانس هر سال به میزبانی سازمان بین‌المللی کار و سازمان بین‌المللی کاراجات کودکان (ILO) برگزار می‌شود.

2. کنفرانس جهانی کودکان: این کنفرانس در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» برگزار می‌شود. همچنین در کنار آن کارگاه‌های آموزشی با موضوعات حقوق کودکان اجرا می‌شود که به  افزایش آگاهی و مشارکت جامعه در مبارزه با کار کودکان کمک خواهد کرد.

3. در کنار کنفرانس‌ها و سخنرانی‌های رسمی «روز جهانی مبارزه با کار کودکان»، نمایشگاه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی متعددی نیز جهت ارتقای اطلاعات و آگاهی عمومی درباره مسائل مربوط به کار کودکان برگزار می‌شوند و راهکارهای مقابله با این پدیده را نیز به جامعه و جهانیان ارائه می‌دهد.

«روز جهانی مبارزه با کار کودکان» در ایران

علی‌رغم اینکه، ایران در سال 1370 پیمان‌نامه‌ی جهانی حقوق کودک را امضا کرده و قوانین مربوط به آن را در مجلس تصویب کرده‌است، اقدامات رسمی در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» انجام نمی‌شود. البته نهادهای مردم‌نهاد، مراکز غیردولتی و… اقدامات مناسبی جهت افزایش آگاهی جامعه ایران در این مورد انجام می‌دهند. برای مثال این نهادها با برگزاری کمپین‌های مناسب سعی در آگاهی‌بخشی به مردم شهرهای بزرگ ایران هستند. همچنین متاسفانه آمار دقیقی از این قربانیان فقر وجود ندارد. اما کارشناسان تخمین می‌زنند، حدود  3 میلیون کودک کار در ایران فعالیت می‌کنند. 

با کودکان کار ایرانی بیشتر آشنا شوید!

مطمئنا شما نیز روزانه با کودک‌های کار زیادی برخورد می‌کنید. هنگام دیدار با آن‌ها سوالات زیادی در ذهن شما پدید می‌آید. این سوالات بی‌دلیل به ذهن شما خطور نمی‌کنند. چرا که وضعیت زندگی و معاش کودکان کار همیشه محل بحث بوده‌است. به بهانه‌ی «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» بهتر است با حقایق زندگی کودکان کار ایرانی آشنا شوید. به این ترتیب می‌توانید رفتار مناسب‌تری در مقابل آن‌ها داشته و به نیازهای اولیه‌ی آنان توجه بیشتری داشته باشید. این حقایق به شرح زیر هستند:

• حضور بیش از 20 هزار کودک کار در شهر تهران تایید شده‌است. 
• اکثر کودکان کار شناسنامه‌ی هویتی ندارند. به همین دلیل تخمین آمار دقیق برای کارشناسان میسر نیست. در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» می‌توان اقداماتی برای ثبت هویت این افراد انجام داد.
• کودکان کار لزوما در سطح خیابان‌های شهر فعالیت نمی‌کنند. بلکه تعداد قابل توجهی از کودکان کار در باربری‌ها، خیاطی‌ها، کوره‌های آجرپزی، منازل و کارهای زیرزمینی و غیرقانونی مشغول هستند.
• 90 درصد از کودکان کار ایرانی خانواده دارند و در پایان شب نزد آن‌ها برمی‌گردند.
• خانواده‌ی کودکان کار معمولا درگیر انواع آسیب‌های اجتماعی همچون فقر، بیکاری، اعتیاد، خشونت و تجاوز هستند. در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» باید به ریشه‌کن کردن این آسیب‌ها نیز توجه کرد.
• متاسفانه کودک-همسری در فرهنگ این خانواده‌ها جایز بوده و متداول است. بنابراین در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» باید به معضل کودک‌-همسری نیز اشاره کرد.
• 97 درصد والدین کودکان کار، سواد خواندن و نوشتن ندارند. به همین دلیل از حقوق مدنی خود غافل بوده و توان بهبود شرایط خانواده را ندارند.

کودکان کار ایرانی با چه مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؟

مهم‌ترین اقدامی که در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» باید انجام شود، درک معضلات و مشکلات کودکان کار ایرانی است. از این طریق می‌توان برنامه‌های فردی و اجتماعی مناسبی تدارک دید تا تاثیرات این پدیده‌ی منفی را به حداقل رساند. به صورت کلی، مشکلات زیر در بین کودکان کار ایرانی رایج است:

• سوء‌تغذیه و اختلالات رشد: مطابق آمار ارائه‌شده سه‌چهارم کودکان کار به سوء‌تغذیه مبتلا می‌شوند. چرا که در سنین رشد، مکمل‌های لازم همچون آهن، کلسیم، پروتئین و انواع ویتامین‌ها را دریافت نمی‌کنند. مطمئنا سازمان‌های مرتبط در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» باید راهکارهایی برای مقابله با سوء‌تغذیه‌ی کودکان کار نیز ارائه کنند. 

• اختلالات روانی جدی: افسردگی، اضطراب، کمبود خواب، بی‌پناهی، حس بی‌ارزشی و کمبود عزت نفس از مهم‌ترین اختلالات روانی است که کودکان کار به آن‌ها مبتلا می‌‌شوند. دختران کار و پسرانی که در محیط‌های پرخطر مشغول هستند نیز بیش از دیگران به این اختلالات مبتلا خواهند شد. توجه به سلامت روان در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» الزامی است.

• دیسک کمر و آرتروز: کودکان کاری که روزانه مشغول باربری و جابجا کردن کالاهای سنگین هستند، دور از انتظار نیست که  از همان سنین کودکی به دیسک کمر و آرتروز مبتلا شوند. 

• عفونت‌های ریوی و مشکلات پوستی: اکثر کودکان امکانات بهداشتی اندکی در اختیار دارند. به همین دلیل رعایت بهداشت فردی برای آن‌ها دشوار بوده و دیر یا زود به انواع مشکلات پوستی دچار می‌شوند. بیماری‌های پوستی و مشکلات ریوی در کودکانی که به زباله‌گردی مشغول هستند، بیشتر از دیگران رخ می‌دهد.

• غفلت از آموزش و پرورش: آموزش و پرورش کودکان کار یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی است که مسئولان و مدیران دولتی باید در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان»به آن فکر کرده و راهکارهای مناسبی برای آن ارائه دهند. از آنجایی که کودکان کار آموزش‌های لازم را ندیده و مهارت‌های زندگی قوی ندارند، برای هر گونه تغییری در زندگی خود نیز ناکارآمد هستند. معمولا آن‌ها در بزرگسالی نیز نمی‌توانند راه دیگری برای کسب درآمد پیدا کنند، زندگی خود را مدیریت کرده یا حضور موثری در اجتماع داشته باشند. البته که استثنائاتی نیز وجود دارد.

• احتمال ابتلا به بزه‌کاری: جرم‌شناسان به خوبی می‌دانند که بیشتر مجرمان، کودکی آزار‌دهنده‌ای را پشت سر گذاشته‌اند. به همین دلیل در «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» به آمار و ارقام جرم و جنایت نیز اشاره می‌شود. با بهبود وضعیت اقتصادی، کم کردن نرخ بیکاری و… می‌توان آمار کودکان کار را به حداقل رسانده و از این طریق، نرخ بزهکاری در آینده را نیز کاهش داد.

اطلاعات بیشتر در مورد مشکلات کودکان کار را در مجله‌ی «صبح رویش» بخوانید.

رفتار صحیح با کودکان کار

«روز جهانی مبارزه با کار کودکان» یک مسئولیت اجتماعی خطیر را برای ما یادآوری می‌کند. بله! بهبود شرایط زندگی برای کودکان کار وظیفه‌ی تک تک ماست. «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» به ما یادآوری می‌کند که فقر ریشه‌ی تمام این مشکلات بوده و اعضای یک جامعه در کنار مسئولان خود باید برای ارتقای کیفیت زندگی کودکان کار تلاش کنند. علاوه بر این، نحوه‌ی برخورد شهروندان با کودکان کار نقش بسزایی در بهداشت جسمی و روانی آن‌ها خواهد داشت. توصیه می‌کنیم، هنگام مواجه شدن با کودکان کار به نکات زیر توجه داشته باشید:

به کودکان کار بی‌توجهی نکنید.

«روز جهانی مبارزه با کار کودکان» ارزش واقعی آن‌ها را به یاد می‌آورد. کودکان کار نامرئی نیستند. مانند هر کودک دیگری به توجه و محبت نیاز دارند. زمانی که آن‌ها را نادیده می‌گیرید، نمی‌بینید و با آن‌ها صحبت نمی‌کنید، در حال نابود کردن عزت نفس آن‌ها هستید. آن‌ها بیش از پول، به توجه و هم‌‍صحبتی با دیگران نیاز دارند. با انجام این کار، از آسیب‌های فردی و اجتماعی بسیاری جلوگیری خواهید کرد.

کودکان کار، گدا و تکدی‌گر نیستند.

تفاوت کودکان کار با گدایان این است که کودکان کار از ترحم و دلسوزی بیزارند. آن‌ها برای بهبود شرایط زندگی خود و خانواده‌ی خود تلاش می‌کنند. بنابراین به آن‌ها بی‌مورد پول ندهید. اگر به اجناس در دست آن‌ها احتیاج دارید، از آن‌ها خرید کنید. اما اگر نیازی به کالا یا خدمات ندارید، مانند گدایان با آن‌ها رفتار نکنید. مطابق با اطلاعات سازمان‌های مرتبط با «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» پول بی‌مورد، تاثیر بسیار مخربی بر روی روان آن‌ها خواهد داشت.

کودکان کار مجرم نیستند.

آسیب‌های دوران کودکی به پرورش بزرگسالان بزه‌کار کمک می‌کند. اما این مورد، دلیلی بر گناهکار بودن کودکان کار ندارد. بنابراین از به کار بردن برچسب‌های نامناسب برای این کودکان بپرهیزید. برای شخصیت‌ آن‌ها احترام قائل شده و به آن‌ها تهمت نزنید. در بین اهداف «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» به این مورد نیز اشاره می‌شود.

به کودکان کار خوراکی‌های مقوی بدهید.

بهترین کمک به کودکان کار آن است که برای آن‌ها غذای گرم، خانگی و مقوی ببرید. چراکه روزانه در مجاورت هوای آلوده قرار دارند و تغذیه‌ی نامناسب بدن آن‌ها را نیز ضعیف خواهد کرد. بنابراین بهتر است به جای خرید محصولات سوپرمارکتی، خوراکی‌های سالم و مقوی را به آن‌ها تعارف کنید. این کار به بهبود شرایط روانی کودکان نیز کمک کرده و اهداف «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» را برآورده می‌کند. 

امکانات لازم برای تحصیل کودکان کار را مهیا کنید.

ممکن است ترک تحصیل به دلیل نبود امکانات و نوشت افزار برای ما قابل درک نباشد. اما بسیاری از کودکان کار به همین دلیل از تحصیل باز می‌مانند. خرید لوازم تحریر می‌تواند کودک را برای رفتن به مدارس ویژه ترغیب کند. همچنین داشتن لوازم تحریر شخصی، اعتماد و عزت نفس کودکان کار را افزایش داده و حس مهم بودن را در آن‌ها تقویت می‌کند. شما می‌توانید علاوه بر «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» در جشن شکوفه‌ها نیز به کودکان کار کمک کرده و پک‌های مدرسه را به آن‌ها هدیه دهید. 

با 123 تماس بگیرید.

123 یک شماره‌ی رند تلفنی است که مشکلات کودکان را پیگیری کرده و تحت نظارت مستقیم سازمان بهزیستی فعالیت می‌کند. اکنون که با «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» آشنا شدید، می‌توانید در صورت مشاهده‌ی هرگونه کودک آزاری و نقض قوانین کار کودک با این شماره تماس بگیرید. توجه کنید که کار کردن کودک 0 تا 6 سال به هر نحوی (تکدی‌گری، دست‌فروشی و…) غیرقانونی بوده و پیگرد قانونی دارد. علاوه بر این، اگر کودک کار بزرگتر از 6 سال را دیدید که در شرایط مخاطره‌آمیز کار می‌کند نیز با این شماره تماس بگیرید.

برای آشنایی بیشتر با اورژانس اجتماعی ایران، مقاله سایت بهزیستی را مطالعه کنید.

جمع‌بندی

«روز جهانی مبارزه با کار کودکان» یک بهانه‌ی خوب برای یادآوری مسئولیت‌های اجتماعی به شهروندان است. اگرچه مسئولین نقش بزرگی در ریشه‌کن کردن فقر و از بین بردن کار کودکان دارند، شهروندان ساده‌ی یک جامعه نیز در مقابل کودکان کار وظایف مشخصی دارند. در این مطلب، تاریخچه‌ی «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» را شرح دادیم. به اتفاقاتی که در این روز رخ می‌دهد، اشاره کرده‌ایم و در پایان نحوه‌ی صحیح برخورد با این کودکان را پیشنهاد دادیم. با مطالعه‌ی این مطالب می‌توان به سهم خود قدم موثری در بهبود زندگی کودکان کار برداشت. شما چه راهکارهایی برای بهبود زندگی این کودکان دارید؟ در هنگام مواجهه با کودکان کار چه می‌کنید؟ برای ما بنویسید.