آیا کودکان و خردسالان باید تلویزیون تماشا کنند؟

وقتی ۶ یا ۷ سال بیشتر نداشتم سحرآمیزترین لحظه‌ی روز برای من و احتمالاً صدها هزار کودک هم سن و سال من لحظه‌ای بود که تلویزیون را روشن می‌کردیم و این نوای جادویی را می‌شنیدیم: بِق بِق بِق بِق بِق… حتی برادر کوچکم که نوزادی چند ماهه بود نیز با شنیدن این صدا چهار دست و پا خود را مقابل تلویزیون می‌رساند، به صفحه‌ی آن خیره می‌شد و با ریتم موسیقی خودش را تکان می‌داد. تلویزیون در یک لحظه‌ صدها هزار کودک را هم‌زمان جادو کرده بود.

کودک و تلویزیون: واقعیت‌هایی که پدر و مادرها نمی‌خواهند بدانند

برنامه‌های تلویزیونی زیادی برای خردسالان و کودکان تولید می‌شوند. از آموزش الفبا گرفته تا تمرین مهارت‌های زندگی. با توجه به سبک زندگی امروز و حضور مداوم تلویزیون (از جمله تلویزیون‌های اینترنتی) در خانه‌ها، سؤال مهمی که پیش می‌آید این است که بهترین زمان برای مواجه کردن کودک با پدیده‌ای به نام تلویزیون چه زمانی است؟

اولین قدم برای پاسخ به این سؤال توجه به واقعیت‌هاییست که در اثر تحقیقات و پژوهش‌های علمی به دست آمده‌اند. تحقیقات زیادی در مورد تأثیر تلویزیون بر زندگی خردسالان و کودکان انجام شده است. امروزه تقریباً همه یک یا چند دستگاه تلویزیون در خانه خود دارند یا از برنامه‌های نصب شده روی گوشی برای تماشای شبکه‌های گوناگون استفاده می‌کنند و تقریباً هر روز برنامه‌های بخصوصی را دنبال می‌کنند. در نتیجه ممکن است آگاهی از این نتایج برای بعضی افراد چندان خوشایند نباشد. اما اگر سرنوشت فرزند عزیزتان برایتان مهم است اینها مواردی هستند که به عنوان پدر و مادر باید آنها را بدانید.

•     متخصصان گمان می‌كنند تلویزیون برای خردسالان كمتر از دو سال مجموعه‌ای گیج كننده از رنگ‌ها، تصاویر و صداهاست. آنها خیلی از محتوای در حال پخش سر درنمی‌آورند. از آنجا که هر نمای تلویزیونی به طور متوسط بین پنج تا هشت ثانیه طول می‌کشد کودک یا خردسال شما وقت کافی برای درک آنچه در صفحه تلویزیون می‌بیند را ندارد.
•     کارتون‌ها و بسیاری از نمایش‌های کودکان پر از تصاویر خشن هستند. اگر باور نمی‌کنید یک بار شبکه‌هایی که فکر می‌کنید برای فرزندتان مناسب هستند را بالا و پایین کنید. خشونت واقع‌گرایانه‌ی به تصویر درآمده در کارتون‌های امروزی چندین سال نوری با برنامه‌هایی مثل کلاه قرمزی، خونه‌ی مادربزرگه، باگزبانی و سندباد فاصله دارد. بسیاری از برنامه‌های به ظاهر کودک در واقع نسخه‌های کارتونی فیلم‌های بزرگسالان هستند! تحقیقات نشان می‌دهد قرار گرفتن کودک در معرض چنین برنامه‌هایی باعث پرورش رفتار پرخاشگرانه در او می‌شود و حساسیتش نسبت به خشونت را کم می‌کند.

خردسالان و کودکان دید کاملاً واقعی به جهان دارند. در این دوره آنها هنوز نمی‌توانند به درستی تفاوت بین واقعی و غیر واقعی را تشخیص دهند و آنچه که در تلویزیون می‌بینند را به عنوان واقعیت تفسیر می‌کنند. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از کودکان خردسال معتقدند شخصیت‌های تلویزیونی در واقع در داخل تلویزیون زندگی می‌کنند! این می‌تواند درک کودکان از جهان را به اشتباه انداخته و مانع یادگیری درست آنها شود. بنابراین تلویزیون ممکن است تصویری از یک جهان ترسناک، ناپایدار و گیج‌کننده را در ذهن کودک شما ایجاد کند. تصویری که کوچولوی شما هنوز توانایی لازم برای تفسیر درست آن را ندارد.

•     تماشای تلویزیون می تواند اعتیاد آور باشد. کودکان هرچه بیشتر تماشا کنند، بیشتر می‌خواهند. تلویزیون حتی می‌تواند نوزادان را نیز به خود جذب کند (برادر مرا یادتان است؟). اگر کودک شما به تلویزیون معتاد شود، خاموش کردن تلویزیون می‌تواند به جنگ هر روزه‌ی شما با او تبدیل شود. کودکانی که بیش از حد تلویزیون تماشا می‌کنند اغلب منفعل شده و خلاقیت طبیعی خود را از دست می‌دهند. در نهایت آنها به سختی می‌توانند خودشان را با سرگرمی‌های مفید مشغول کنند و وقت ارزشمندی را که باید به «بازی»، این بنیان سلامت و رشد طبیعی در کودک، اختصاص دهند از دست می‌دهند.

بعضی پدر و مادرها عادت کرده‌اند بی‌توجه به خطرات تلویزیون، از آن به عنوان ابزاری برای شاد کردن یا ساکت نگه داشتن فرزندان خود استفاده کنند. به عنوان پدر و مادر باید اراده و فداکاری زیادی به خرج دهید و از تسهیلات و خدمات این پرستار کودک رایگان و دم دست اما همچنان خطرناک، پرهیز کنید.

•     کودکان در سال‌های اولیه‌ی زندگی رشد جسمی، فکری و عاطفی بی‌نظیری را تجربه می‌کنند. زمانی که آنها صرف تماشای تلویزیون می‌کنند در واقع زمانیست که آنها از فعالیت‌های سالم‌تری که می‌تواند موجب رشد و توسعه بهترشان شود، می‌زنند.
•     کودکانی که در سال‌های اولیه رشد، خیلی تلویزیون تماشا می‌کنند با چاقی، رشد اجتماعی ضعیف و تقویت رفتارهای پرخاشگرانه تهدید می‌شوند. آنها اغلب در سازگاری با محیط پیش دبستانی یا مهد کودک به مشکل برمی‌خورند. طبق مطالعه تلویزیون خانواده که در دانشگاه یِیل (امریکا) انجام شده، آموزگاران كودكانی را كه بیش از حد تلویزیون تماشا می‌كنند نسبت به آنها که کمتر تماشا می‌کنند یا اصلاً تماشا نمی‌کنند به عنوان افرادی که کمتر در فعالیت‌های گروهی مشارکت می‌کنند، کمتر شاد هستند، کمتر خلاقیت بروز می‌دهند و نسبت به یادگیری اشتیاق دارند توصیف می كنند.
•     با توجه به تمام دلایل بالا آكادمی اطفال آمریكا (AAP) توصیه می‌كند خانواده‌ها به هیچ وجه نباید به كودكان زیر دو سال اجازه تماشای تلویزیون بدهند.

مزیت‌های تلویزیون برای بچه‌ها و بزرگ‌ترها

شاید فکر کنید همه نکاتی که گفتیم جنبه‌های منفی تلویزیون تماشا کردن خردسالان و کودکان را نشان می‌دهد و برای شما این سؤال پیش بیاید که آیا واقعاً تلویزیون هیچ جنبه‌ی مثبتی برای بچه‌ها ندارد؟ راستش چند مورد انگشت شمار وجود دارد، اما صادقانه بگویم: برای تهیه این فهرست خیلی باید خلاقیت به خرج دهم! تحقیقات منتشر شده خبر خوبی برای خردسالان و کودکانی که دلشان می‌خواهد تلویزیون تماشا کنند ندارد. اما باید واقع‌بین باشیم و بپذیریم که قرار نیست تلویزیون‌های خود را در کمد مخفی کنیم تا زمانی که همه‌ی فرزندانمان به سن مدرسه برسند.

در ادامه برخی از نکات خوب تلویزیون برای کودکان را فهرست می‌کنیم:

•     برنامه‌های با کیفیت می‌توانند مهارت‌های اساسی تحصیلی همچون الفبا، شمردن، جمع کردن، اصول علمی ساده، مهارت‌های پایه‌ای گفتاری، طرز رفتار و حتی مهارت‌های مقدماتی خواندن را به کودکان بیاموزند.
•     کودک شما می‌تواند چیزهایی را ببیند که در زندگی روزمره غیرممکن است: حیوانات، سرزمین‌های دور، آلات موسیقی، مکان‌های تاریخی و سبک‌های گوناگون زندگی. او می‌تواند بسیار فراتر از خانه و محل زندگی خود پدیده‌های جهان را مشاهده کند.
•     به دست آوردن مهارت‌های اساسی در روابط اجتماعی می‌تواند از نتایج تماشای برنامه‌های مفید باشد. مثلاً این که کودک چگونه با دیگر کودکان بازی کند یا با دیگران رفتار مناسبی داشته باشد.
•     در صورت انتخاب و کنترل بسیار دقیق برنامه‌ها برای بچه‌ها، کمی تماشای تلویزیون می‌تواند زمانی را که بزرگسالان برای پرداختن به وظایف دیگرشان دارند برای آنها فراهم نماید.

نکاتی در مورد تماشای تلویزیون برای پدر و مادرها

نکات زیر ممکن است به شما کمک کند تا تأثیرات منفی تماشای تلویزیون را برای کوچولوی خود به حداقل برسانید و نقاط قوت آن را تقویت کنید:

•     از آشنایی کودکتان با تلویزیون و حتی هر شکل دیگری از ویدیو تا آنجا که امکان دارد جلوگیری کنید. اگر تا دومین سالگرد تولد فرزندتان دندان روی جگر بگذارید، می‌توانید خود را به خاطر شروع خوب او و نوع تعاملش با زندگی واقعی- که برای رشد و توسعه شخصیت او بسیار اهمیت دارد- موفق بدانید. اگر اصرار دارید تا قبل از دو سالگی به کوچولویتان اجازه تماشای تلویزیون بدهید برنامه‌ها را با دقت انتخاب کنید، زمان تماشا را محدود کنید و در صورت امکان بعضی روزها اصلاً تلویزیون را روشن نکنید. (تماشای روزانه به راحتی تبدیل به عادت می‌شود.) هرچه زمان تماشا کمتر، بهتر! یک هدف تعیین کنید. مثلاً نیم ساعت یا یک ساعت در روز، یا یک برنامه محبوب را مشخص کنید تا مجبور نباشید مدام تلویزیون را روشن کنید.
•     قبل از اینکه اجازه دهید فرزند شما برنامه‌ای را تماشا کند خودتان آن برنامه را ببینید. این که یک شبکه برنامه‌ای را برای کودکان و خردسالان پخش می‌کند، اصلاً به این معنی نیست که تمام استانداردها و ارزش‌های خانواده شما را رعایت می‌کند. اگر این موضوع را جدی پیگیری کنید با دیدن فهرست بلند بالای برنامه‌های کودکی که اصلاً مناسب کودک نیستند شگفت‌زده خواهید شد. فکر نکنید کودک شما می‌تواند پیام اخلاقی برنامه‌ای را که از نمایش خشونت و زد و خورد برای رسیدن به آن پیام استفاده می‌کند دریافت کند.
•     به آگهی‌های بازرگانی توجه کنید! بسیار عجیب است که گاهی در یک برنامه مختص کودکان تبلیغاتی پخش می‌شود که دقیقاً چیزهایی را که نمی‌خواهید کوچولو ببیند به تصویر می‌کشد!
•     برنامه‌هایی را انتخاب کنید که از نظر رشد برای کودک شما مناسب باشد. اینها دقیقاً همان برنامه‌هایی هستند که برای شما کند، خسته کننده و احتمالاً تا حدی احمقانه‌اند. اما شما باید برنامه‌ها را برای فرزندتان انتخاب کنید نه خودتان!
•     هرگاه برایتان امکان‌پذیر بود کودکتان را هنگام تماشای برنامه‌ی محبوبش همراهی کنید تا بتوانید واکنش او را نسبت به آنچه می‌بیند رصد کنید. از او سؤال کنید، درباره موضوع برنامه با او گپ بزنید و سعی کنید برداشت او را درک نمایید. بعضی نکات مربوط به پیام آموزشی برنامه را به او توضیح دهید تا بیشترین بهره را از برنامه ببرد.
•     هنگامی که کسی تلویزیون تماشا نمی‌کند دستگاه را خاموش کنید. بعضی افراد دوست دارند حتی وقتی که مقابل تلویزیون ننشسته‌اند صدای آن را در خانه بشنوند. از کجا مطمئنید وقتی شما در حال شستن ظروف یا اصلاح صورتتان هستید فرزندتان در حال تماشای برنامه‌ی نامناسبی نباشد که شما در حال شنیدن صدای آن هستید؟
•     در مورد نحوه‌ی استفاده از تلویزیون در خانه آگاهانه عمل کنید. آن را فقط به طور تصادفی یا از روی عادت روشن نکنید.

تماشای تلویزیون و در مجموع محتوای ویدیویی نیازی است که به سختی می توان در زندگی امروز از آن چشم‌پوشی کرد، اما پدر و مادرها می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند برنامه‌های مورد علاقه‌ی خود را عاقلانه‌تر انتخاب کنند و آنچه را که تماشا می‌کنند بهتر درک کنند. نقش اصلی پدر و مادرها نه در حذف این نیاز بلکه در شکل‌دهی درست و مناسب آن است.