نقش بازی‌های انفرادی در توانمندسازی کودک

همه کودکان این توانایی و انگیزه را دارند که در تخیلات خود غرق شوند. در واقع این‌ها ویژگی‌هایی هستند که بچه‌ها با آنها به دنیا می‌آیند. یکی از نمودهای تخیل کودکان، پرداختن به بازی‌های انفرادی است. بازی‌های انفرادی یا بازی‌های مستقل (تکی) بازی‌هایی هستند که کودک موقعیتی را بر اساس تخیل خود و شناختی که از محیط به دست آورده ایجاد کرده و معمولاً خودش نقش اول این ماجراجویی هیجان انگیز را بازی می‌کند. با وجود همه‌ی جنبه‌های مثبت بازی‌های انفرادی، سبک زندگی امروز دارد به آرامی این نوع بازی‌ها را پس می‌زند. اینجاست که نقش پدر و مادر در تشویق کودک به پرداختن به بازی‌های انفرادی و پرورش خلاقیت او اهمیت پیدا می‌کنند.

بازی کودکان امروز اغلب به تیک زدن مربع‌های خالی و یا به دست آوردن امتیاز بیشتر محدود شده است. این دیدگاه که «آنها تصور می‌کنند که در حال بازی کردن هستند اما در واقع آنها دارند می‌آموزند.» به اشتباه نزد بعضی از معلم‌ها، مربی‌ها و مسئولان امور تربیتی کودکان جا افتاده است. انگار همه چیز باید صرفاً وسیله‌ای کمک آموزشی باشد تا پرداختن به آن اشکالی نداشته باشد! اما سؤال درست ممکن است این باشد: «مگر فرقی هم می‌کند؟!» و حتی فراتر از آن: «چرا بازی برای کودک کافی نیست؟ به چه دلیل حتماً باید پایانی قابل اندازه گیری (مثلاً امتیاز مشخص، تعداد تیک‌های کافی برای برنده شدن و…) وجود داشته باشد تا پرداختن کودک به وسایل و ابزارهای بازی موجه و بدون اشکال جلوه کند؟»

نکته‌ی کلیدی خود «بازی» است.

چرا بازی‌های انفرادی در پرورش کودکان مهم‌اند؟

از نظر متخصصانی که در پرداختن به موضوع پرورش کودکان، واقعیات و جزئیات سبک زندگی امروز را مد نظر قرار می‌دهند، آن نوع فعالیتی که خیلی از پدر و مادرها یا معلم‌ها به آن چسبیده‌اند، درباره‌اش نظر می‌دهند، آن را ارزیابی می‌کنند، برایش تعریف‌های مختلف ارائه می‌دهند، بچه‌ها را به آن تشویق می‌کنند و البته آن را آموزش می‌دهند، در واقع اصلاً بازی نیست! یا حداقل آن مفهوم جدی و عمیقی که از بازی سراغ دارند نیست.

همه کودکان این استعداد را دارند که دنیای خیالی خود را بسازند و بازیگر نقش اصلی آن باشند. همانطور که قبلاً اشاره شد اینها بازی‌های انفرادی خلاقانه‌ی خاص بچه‌ها هستند. اما فرهنگ جوامع امروزی به آرامی این نوع بازی‌ها را پس می‌زند و در عوض آن را با «رشد شخصی» جایگزین می‌کند! خیلی از پدر و مادرها زمان‌هایی را که کودک صرف بازی می‌کند به رسمیت نمی‌شناسند و مدام نگران این هستند که فقط به کودک شکل‌ها، رنگ‌ها و الفبا را یاد بدهند. اگر کاری که بچه انجام می‌دهد قابل ثبت و ارزیابی نباشد و پدر و مادر نتوانند نتیجه‌ی مشخص و عینی‌ای (مثل تعداد شکل‌های درست رنگ شده یا تکمیل جدول الفبا) را ملاحظه کنند احساس می‌کنند کودکشان وقت تلف کرده و به بطالت گذرانده است.

اما بازی‌های انفرادی فقط برای کودکان مهم نیستند بلکه برای پدر و مادرها نیز حیاتی هستند. امروزه خانواده‌ها بسیار منزوی‌تر و تک افتاده‌تر از گذشته شده‌اند و پدر و مادرها مثل قبل از کمک دیگر اعضای خانواده مثل دایی یا مادر بزرگ برای نگهداری از بچه‌ها برخوردار نیستند. در چنین شرایطی داشتن فرزندی که با دنیای درونی خاص خودش سرگرم است و توانایی انجام بازی انفرادی را دارد یک هدیه محسوب می‌شود. فقط کافیست نیاز به یسک دوش چند دقیقه‌ای داشته باشید یا مشغول آشپزی باشید و شخص دیگری نباشد که در نگهداری از کودک به شما کمک کند. آن وقت قدر قابلیت بازی انفرادی در فرزندتان را خواهید دانست. کودکان توانمند در بازی انفرادی همیشه نیاز ندارند به وسیله‌ی صفحه‌ی تلویزیون، لپ‌تاپ یا موبایل آرام شوند. آنها «فقط» می‌توانند بازی کنند.

⇐معرفی بازی: اسباب بازی مکعب هوش

چگونه می‌توان بازی‌های انفرادی را حمایت کرد؟

برای اینکه کودکان بازی‌های انفرادی را تجربه کنند شما به عنوان والدین باید شرایطی را فراهم کنید که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

فضای بازی مناسبی برای کودک ایجاد کنید

فضای بازی مناسبی برای کودک ایجاد کنید

اسباب بازی‌های بی‌استفاده همچنان کودک را به بازی تحریک می‌کنند (این ایده از سوی مگدا گربر مطرح شده است). بنابراین اسباب بازی‌های باتری‌ای پر زرق و برق آوازخوان، رقصنده و چراغ چشمک زن را به نفع اسباب بازی‌های ساختنی مثل لگو و نیز عروسک‌های ساده مصادره کنید و ببینید که کودک شما چطور وقتی مجبور نیست مثل یک ربات برنامه ریزی شده در سکوت بنشیند و به آژیر ماشین پلیس اسباب بازی‌اش خیره شود، با خلاقیت خود دست به آفرینش جهانی می‌زند که بی‌نهایت از آن لذت می‌برد و خودش پادشاه بی چون و چرای آن است.

جدا کردن فضای بازی و فضای تماشای تلویزیون

این امر به معنای مضر دانستن تلویزیون و مخالفت با آن نیست. اما عادت به تماشای منفعلانه‌ی تلویزیون می‌تواند روند خیال پردازی و بازی انفرادی خلاقانه را مختل کند. به ویژه هنگامی که تلویزیون فقط از سر عادت روشن است و هیچ بیننده‌ای ندارد اما شنیده شدن صدای آن در پس‌زمینه عادت شده است. شاید وجود تلویزیون (و هر نمایشگر دیگری) در یک فضای جداگانه بتواند هم جذابیت بازی انفرادی را حفظ کند و هم جذابیت تماشای تلویزیون را. نوعی تعادل بین فعالیت منفعلانه‌ی تماشا کردن تلویزیون و فعالیت خلاقانه‌ی بازی انفرادی.

شما کنترل بازی را در دست نگیرید

وقتی خودتان با کودک بازی می‌کنید به یاد داشته باشید که شما دستیار هستید و او کارگردان است. ممکن است بازی او از نظر شما احمقانه باشد اما باید تا حد ممکن منفعل باشید و از او پیروی کنید. این کار آنها را طوری آموزش می‌دهد که در بازی پیش‌گام باشند. بنابراین آنها به دنیای درونی شما تکیه نمی‌کنند بلکه به دنیای زاییده‌ی ایده‌ها و تخیلات خودشان تکیه می‌کنند.

فضایی ایجاد کنید که بتوانند تنها باشند

ضد کودک نباشید! اگر دائماً در اطراف آنها هاوِر کنید، مانع سرشاخ شدن آنها با هم می‌شوید و اجازه نمی‌دهید خیلی چیزهایی را که لازم است، تجربه کنند. امر و نهی یا مراقبت بیش از حد، بازی آنها را مختل می‌کند و اجازه نمی‌دهد بازی آنها با کیفیت مناسب جریان داشته باشد. این کار نه تنها به نفع کودک است بلکه به خودتان هم فرصت کافی برای رسیدگی به کارهایی مثل شست و شو، آشپزی یا کارهای شخصی ایجاد می‌نماید. آیا شما جزو پدر و مادرهای هلیکوپتری هستید؟

فقط اسباب بازی‌های متناسب با سنش داشته باشد

گرچه قرار نیست شما جزو پدر و مادرهای هلیکوپتری باشید اما مراقب باشید که از آن طرف بام هم نیفتید! اگر بچه‌ها را برای بازی با پازلی که خیلی سخت است رها کنید، آنها به ناچار به شما رجوع خواهند کرد زیرا به تنهایی نمی‌توانند از پس آن بر بیایند. اسباب بازی‌های دشوارتر را برای زمانی که خودتان در کنارشان هستید نگه دارید و اسباب بازی‌های مناسب‌تری را که خودشان بتوانند به تنهایی با آنها بازی کنند در اختیارشان قرار دهید.

انتظارات خود را بررسی کنید

اگر فکر می‌کنید فرزند شما نمی‌داند چگونه با خودش بازی کند، یا علاقه‌ای به بازی انفرادی از خودش نشان نمی‌دهد، احتمالاً شما از طریق لحن صدا، زبان بدن و نحوه چیدمان و آماده‌سازی فضا می‌توانید با آنها ارتباط لازم برای این کار را فراهم کنید. انتظارات ما معمولاً با پیش‌بینی‌های خودکفایانه و خلاقانه پاسخ داده می‌شوند.

فاصله مناسب از آنها را حفظ کنید

بعضی از کودکان تا به اندازه‌ی کافی احساس امنیت نکنند نمی‌توانند خود را در بازی انفرادی غرق کنند. در این موارد لازم است که کودک احساس امنیت کند. باید در حدی به او نزدیک باشید که در میدان دیدش قرار بگیرید یا حضور شما را حس کند. قرار نیست بچه‌ها تنها رها شوند. قرار است در بازی آنها دخالت نکنید و اجازه بدهید تنها بازی کردن را تجربه کنند. این مورد را با پدر و مادر هلیکوپتری اشتباه نگیرید.

جعبه‌ی اسباب بازی‌ها برای کودک قابل حمل باشد

اگر محل نگهداری اسباب بازی‌های کودک بیش از حد سنگین، بزرگ یا دست و پا گیر باشد و او نتواند به تنهایی از پس آن برآید، به طور حتم دائماً شما را برای کمک فرا می‌خواند.

اگر برای انتخاب اسباب بازی‌های مناسب برای فرزند خود، به مرجعی مطمئن، معتبر و تخصصی نیاز دارید، بازدید از فروشگاه اینترنتی آریالند را به شما پیشنهاد می‌دهیم.

با بازی به عنوان یک حق طبیعی رو به رو شوید (نه یک کار بیهوده یا تنبیه)

به جای یک سخنرانی طولانی مثل «الان کار دارم، خودت برو بازی کن، مزاحمم نشو و…» سعی کنید بازی را تا آنجا که ممکن است آسان بگیرید: «حالا دیگه خودت می‌تونی بازی کنی…» آن قدر آسان در حدی که کودک بفهمد خودش به تنهایی می‌تواند بر آن کنترل داشته باشد.

تعریف و تمجید نکنید

ستایش بی‌جا، رضایت و معنای ذاتی بازی انفرادی را محدود می‌کند. این بدان معناست که اگر به فرزند خود بگویید که «خیلی قشنگ بازی می‌کنی»، در واقع علاقه او به بازی کردن را کاهش می‌دهید. در موضوع بازی انفرادی کودک را تحسین نکنید، به او پاداش ندهید و از آن طرف، قطعاً و مطمئناً بازی را برایش تبدیل به مجازات نکنید. در اینجا تبادل عاطفی از این جنس اصلاً نیاز نیست.